تجارت غیررسمی و چالش مرزنشینان - مجله نماشو

این مشکل در شهرستان های مرزی بانه و مریوان بیشتر نمود پیدا می کند تا جایی که برخی از اهالی این مناطق برای ایجاد کسب و کار به شغل کاذبی به نام قاچاق یا اقتصاد پنهان روی آورده اند. امروز از راه ورود کالاهای خارجی از مرزهای کشور هزاران نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم کسب و کار می کنند. یکی از این شغل ها کولبری است که از دیرباز تاکنون در استان های مرزی کشور چون کردستان رواج داشته است.

کولبران با تحمل سختی ها و مسائل بسیار سعی در جابه جایی کالاهای قاچاق در آن سوی مرزها دارند. کولبری را می توان نتیجه گسترش تجارت غیررسمی مرزی و نیز مسائل اقتصادی و حتی چالش های بین المللی دانست که ایران درگیر آن است. کولبری متاثر از توسعه نامتوازن کشور و نبود دسترسی مرزنشینان به فرصت های اقتصادی مطلوب است. یکی از عامل های اصلی گسترش این پدیده کمبود فرصت های شغلی، کم توجهی به سرمایه گذاری در صنعت کردستان و نبود تعریف صحیح از اقتصاد مرزی است.

• انسداد معابر کولبری در مرزها

در دولت های گذشته برای حل مشکل کولبران در استان، معابر کولبری و بازارچه هایی در مناطق مرزی استان از جمله شهرهای مریوان و بانه ایجاد شد و مبادلات کالا در این میان به شکلی قانونی در قالب پیله وری انجام می شد، اما طی سال های اخیر، این بازارچه های مرزی دچار مسائلی شده اند و گاهی دولت دستور بسته شدن این بازارچه ها را صادر می کند. این در حالی است که تعطیلی و انسداد معابر کولبری در مرزها به طور قطع افزایش آمار تلفات جانی و معلولیت های جسمی افراد غیرنظامی به دلیل تردد غیرمجاز در میدان های مین باقی مانده از زمان جنگ تحمیلی در نقاط صفر مرزی را به دنبال خواهد داشت. همچنین درآمدی که از طرف مبادلات پیله وری به صندوق برخی ارگان ها و سازمان ها واریز می شود از بین می رود و سازمان ها هم با کمبود اعتبارات روبه رو خواهند شد.

• پایین بودن شاخص های توسعه

یک کارشناس اقتصادی در کردستان اظهار می کند: از مقایسه شاخص های توسعه در کردستان با دیگر استان های کشور به وضوح نابرابری در سرمایه گذاری و توجه نداشتن دولت به طرح های اشتغال زا را درمی یابیم. محمد شعبانی می گوید: چنین رویکردی باعث عقب ماندگی بیشتر کردستان شده و انبوه بیکاران این مناطق را برای امرارمعاش و تامین حداقل نیازهای خود به مسیرهایی خارج از شکل معمول جهانی اقتصاد از جمله انتقال دستی کالاها یا کولبری از مرزهای غیررسمی می کشاند. وی همچنین به موانع و مسائل این قشر اشاره می کند و ادامه می دهد: به عنوان یک کارشناس، استفاده از واژه کولبر را برای کسانی که از سر ناچاری این فعالیت را انتخاب کرده اند، به هیچ عنوان مناسب نمی دانم.

این کارشناس اقتصادی می افزاید: باید توجه داشت که کولبری با مشاغل شهری و بازاری چون باربری که تنها افراد محدود و در شرایط دلخواه و با استفاده از ابزارهای لازم و فارغ از هر نوع خطری یا بهتر بگوییم خطر مرگ به آن می پردازند، به هیچ وجه قابل مقایسه نیست. شعبانی عنوان می کند: در میان کولبران که از سرناچاری چنین عنوان نامبارکی را برای اشتغال خود به کار می برند، ورزشکاران، هنرمندان، دانش آموزان و دانشجویان نخبه یا افرادی با تحصیلات لیسانس و فوق لیسانس که یک کارتن چای، چند حلب روغن، یک دستگاه تلویزیون ال ای دی یا کولر گازی را بر کول دارند هم هستند. وی همچنین اضافه می کند: قسمت بدتر ماجرا این است که مسئولان محلی به جای تلاش برای ایجاد شرکت ها، کارخانه ها و واحدهای تولیدی در منطقه برای اشتغال جوانان، گاهی از بازگشایی مرزها و معبرهای کولبری با اظهارنظرات متفاوتی خبر می دهند.

• فعالیت 60 هزار کولبر

اما معاون سیاسی، امنیتی استاندار اعتقاد دیگری دارد. او بازارچه های مرزی و کولبری را فرصتی برای اشتغال می داند. حسین خوش اقبال با اشاره به تعطیلی بازارچه های موقت مرزی در استان می گوید: ما در استان یک مرز رسمی به نام مرز باشماق مریوان داریم و سعی کرده ایم فعالیت های مرزی در این نقاط را نیز ساماندهی کنیم و خوشبختانه وضعیت روزبه روز بهتر می شود.

وی همچنین با اشاره به رسمی شدن مرز سیرانبند بانه می گوید: استانداری سلیمانیه نیز اعلام آمادگی کرده است که مرز سیرانبند به صورت رسمی فعالیت خود را شروع کند. طرف عراقی در این زمینه مسئله ای ندارد و این مرز نیز با مجوز دولت مرکزی عراق به صورت رسمی شناخته شده است.

این مسئول با تاکید بر توجه بیشتر به زیرساخت ها در مناطق مرزی ادامه می دهد: اگر طرف عراقی در ایجاد زیرساخت ها برای رسمی شدن آن تلاش و اقدام کند، ما نیز آمادگی لازم در این زمینه را داریم و امیدواریم این مرز نیز به صورت رسمی فعالیت خود را شروع کند. این اقدام می تواند کمکی برای توسعه صادرات و واردات به استان باشد.

معاون سیاسی، امنیتی استاندار با اشاره به معابر کولبری استان عنوان می کند: ما در استان دارای 5 معبر کولبری یا به تعبیر دیگری 5 بازارچه موقت مرزی هستیم که حدود 60 هزار نفر در این حوزه در حال فعالیتند. خوش اقبال همچنین به آمار دفترچه های کولبری در استان اشاره می کند و می گوید: 11 هزار خانوار دارای دفترچه کولبری هستند که می توانند در هفته 2 نوبت وارد مرز شوند و اجناسی را وارد کشور کنند. وی به ساماندهی معابر کولبری و تعطیلی آنها نیز اشاره می کند و ادامه می دهد: به دلایلی از یک سال پیش برخی از معابر بسته شده و این موضوع تنها مختص به کردستان نیست، بلکه طرح ساماندهی به صورت کشوری است. ما از آقای علی مویدی خرم آبادی رئیس ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز کشور دعوت کردیم به کردستان بیاید و وی متقاعد شد که ما به جای بستن معابر کولبری غیررسمی یا معابر موقت مرزی و کولبری در استان، طرح ساماندهی ارائه دهیم.

• ارائه راهکارها

خوش اقبال ادامه می دهد: طرحی که ما فکر می کنیم زمینه قانونی آن مهیا شده و باید اجرا شود به عنوان گزینه ب یا طرح ساماندهی دوم مطرح است. ما ضمن این که فعالیتی برای ارتقای معیشت مرزنشینان انجام دادیم از عوایدی که از این معابر داریم به توسعه روستاهای داخل حریم کمک می کنیم. ما پیشنهاد کردیم شورای بخش حسابی را با امضای فرمانداران و شورای بخش و بخشداران و نظارت کامل کارگروهی که اعضای شورای تامین و دستگاه های نظارتی هستند افتتاح کنند و براساس بندهای برنامه طرحشان را ارائه دهند.

وی عنوان می کند: بر اساس ماده 77 قانون تشکیلات شوراهای اسلامی شهر و انتخاب شهرداران این امر کاملا قانونی است. یعنی شوراهای شهر و بخش می توانند درآمدهایی داشته باشند و عوارضی را وضع کنند. البته عوارضی که وضع می شود حداکثر تا 25 بهمن هر سال است و باید به تصویب وزارت کشور هم برسد. امیدواریم طرح تصویب شود و این معابر را فعال کنیم، زیرا تامین هزینه های زندگی 55 تا 60 هزار نفر از جمعیت استان بستگی به فعالیت این معابر دارد. معاون سیاسی، امنیتی استاندار کردستان با اشاره به مزیت های معابر کولبری در استان اضافه می کند: فعالیت این بازارچه ها به کاهش قاچاق و به ویژه قاچاق کالاهای ممنوعه و غیر فرهنگی کمک می کند و موجب رونق اقتصاد شهرهای واقع در مناطق مرزی می شود.

• مرزنشینان یا تهیدستان مرزی؟

جهانگیر محمودی کارشناس ارشد جامعه شناسی می گوید: کردستان ایران، عموما مناطقی مرزی است و سبک زندگی، وضعیت فرهنگی و دیگر شاخص های توسعه اجتماعی و اقتصادی به شدت متاثر از وضعیت مرزنشینی آن است. البته ذکر این مساله بدون توجه به سیاست های توسعه در این مناطق، حکم بدیهیات را خواهد داشت و بنابراین مدعا این خواهد بود که پیوندی میان مناطق مرزنشین و سیاست های توسعه در ایران وجود دارد. وی می افزاید: همان طور که گفته شد، الگوی توسعه نامتوازن و نابرابری میان مناطق ایران برایند یک صورت بندی تاریخی سرمایه و سیاست است که در آن مناطقی مانند کردستان به دلیل پیرامونی بودن آن و منطق تمرکزگرایانه توسعه اقتصادی و اجتماعی نادیده گرفته می شود.

این مسائل حساس در پیوند با ژئوپلتیک مناطق مذکور، زمینه های پیدایش تجارت های غیررسمی، اقتصاد مبتنی بر مشاغل کاذب مرزی و… است، اما مساله فراتر از تحلیل های بدیهی در مورد مرزنشینی و تاثیرات آن است. این کارشناس اظهار می کند: آنچه نقطه تاکید است نه خود مرزنشینی بلکه تهیدستان مرزی هستند که زاده این وضعیتند. بحث اصلی این است که مرزنشینی به دلیل ساز و کارهای مذکور و زمینه های تاریخی و اجتماعی نه فرصت بلکه چالشی اقتصادی و سیاسی است. محمودی تصریح می کند: بنابراین توسعه با گسترش خود نه تنها اقتصاد مرزنشینی را ایجاد و نابرابری را تولید می کند، بلکه حق مشارکت تهیدستان مرزی در توسعه و بهبود زندگی را نیز محدود می سازد.