استان کهگیلویه و بویراحمد را بهتر بشناسیم - مجله نماشو

استان کهگیلویه و بویر احمد سرزمین چهار فصل ایران و معروف به دیار آریوبرزن، از دامنه های کوه های زاگرس تا جلگه های حاصلخیز حاشیه خلیج فارس گسترده شده است. کهگیلویه و بویر احمد سرزمینی زیبا است که دشت های سرسبز و پر گل و گیاه، کوه های برفی سفیدپوش، رودخانه های خروشان، بناها و یادگاری های چند هزار ساله تمدن ایرانی آن را برای گردشگری آماده ساخته است.

شهر یاسوج مرکز این استان و بویراحمد، بهمئی، دنا، کهگیلویه، گچساران، چرام، باشت و لنده شهرستان های آن هستند.

این استان یکی از اصلی ترین مکان های زیست عشایر ایران به شمار می رود.

کشاورزی و دامپروری پایه های مالی استان را تشکیل می دهد. این استان یکی از منطقه ها بسیار مهم نفت است که دومین تولیدنماینده نفت کشور محسوب می گردد. استان کهگیلویه و بویراحمد دارای بزرگ ترین معدن فسفات به همراه معادن سیلیس، گوگرد، مس و سنگ های تزئینی به همراه ذخایر بزرگ خاک های نسوز و صنعتی کشور است.

تاریخچه

استان کهگیلویه و بویراحمد در گذشته ای نه چندان دور جزء یکی از بلوک های مملکت فارس بوده که خود از دو قسمت تشکیل می شد: قسمت شمال شرقی که آن را سردسیر و کوهستانی و پشت کوه می نامیدند و قسمت جنوبی و غربی که نره کوه و بهبهان نامیده می شد.

انشان یا انزان نامی است که در عهد باستان به محدوده کهگیلویه اطلاق می شد. به عقیده پژوهشگران مردمان انزان خود بخشی از مردمان پارس بوده و با هخامنشیان هم نژاد بوده اند.

در سال 1258 هجری قمری، رامهرمز، شادگان، هندیجان، بندر معشور، لیراوی و زیدون جزء کهگیلویه و بهبهان بوده اند (بهبهان و کهگیلویه دارای سرزمین و محدوده مشترک بوده اند) و از آن تاریخ به بعد منطقه ها نامبرده از آن جدا شدند. از سال 1324 هجری شمسی بویراحمد از کهگیلویه جدا شده و به استان فارس پیوست. در پانزدهم آبان ماه 1338، کهگیلویه نیز از بهبهان جدا شده و شهرستان کهگیلویه با مرکزیت دهدشت شکل گرفت. اما هچنان جزء استان خوزستان بود. در 22 تیرماه 1342 هجری شمسی طبق تصویب نامه مجلس شورای ملی وقت، سرزمین ایلات ششگانه کهگیلویه و بویراحمد که تا آن موقع بخشی جزء استان فارس و بخشی جزء خوزستان بود، از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کل تبدیل شد و در سال 1344 هجری شمسی شهر یاسوج مرکز استان شده و خاتمه در خرداد سال 1355 هجری شمسی با همان محدوده به استان تغییر یافت.

جغرافیا

استان کهگیلویه و بویراحمد با 264016 کیلومتر مربع وسعت در جنوب غربى ایران واقع شده است. سرزمین کوهستانی و مرتفع کهگیلویه و بویراحمد از طریق کوه هاى زاگرس با رشته هاى موازى، در سراسر شمال و شرق و کوه هاى سیاه و سفید، خومى خائیز و نیل در جنوب شرقى احاطه شده است.

همسایگان این استان از شمال استان چهار محال و بختیارى، از جنوب استان هاى فارس و بوشهر، از شرق استان هاى اصفهان و فارس و از غرب استان خوزستان هستند.

بسیاری از رودخانه ها از ارتفاعات استان نشات می گیرد. چهار پنجم مساحت منطقه متشکل از ارتفاعات و تپه ماهورها و یک پنجم منطقه متشکل از دشت ها است که بیشتر زمین های کشاورزی در دشت ها واقع شده است.

قله دنا با ارتفاع 4409 متر مرتفع ترین نقطه استان و لیشتر با ارتفاع 500 متر پست ترین نقطه استان است.

به طور کلی استان از دوناحیه سردسیر و گرمسیر برخوردار است که ارتفاعات بلندتر و تپه ماهورهای بیشتر در منطقه سردسیر و ارتفاعات کوتاه تر و تپه ماهورهای کمتر در منطقه گرمسیر به چشم می خورد.

این استان محل عبور رودخانه هاىی همانند مارون، بشار، زهره، خرسان و نازمکان است.

اقلیم

با پیش رفتن در امتداد اصلى کوه هاى زاگرس از شمال شرقى به جنوب غربى، از ارتفاع کوه ها، میزان بارندگى و رطوبت هوا به طور محسوسى کاسته مى گردد که نتیجه آن به وجود آمدن مشخصات اقلیمى دوگانه اى بوده و در نتیجه استان به دو ناحیه سردسیر و گرمسیر تقسیم شده است.

ناحیه گرمسیر با وسعت بیش از 8000 کیلومتر مربع در جنوب و غرب استان قرار گرفته است و از آب و هوای گرم و نیمه خشک برخوردار است. بارندگی در این ناحیه نسبت به ناحیه سردسیر کمتر بوده که آن هم از آبان ماه آغاز مى گردد و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه مى یابد. درختان پسته کوهى در این منطقه ها به فراوانی یافت می گردد. یخبندان در این منطقه ها زیاد دیده نمی گردد.

ناحیه سردسیر در شمال و شرق استان و در مجاورت استان هاى فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیارى و در جنوبى ترین بخش زاگرس مرطوب قرار گرفته است. مساحت این قسمت بیش از 6500 کیلومتر مربع بوده که حدود 2100 متر از سطح دریاى آزاد ارتفاع دارد. دماى میانه این ناحیه از 36 درجهٔ سانتى گراد در گرم ترین ماه هاى سال تا 10 درجه زیر صفر در فصل سرما نوسان می نماید. بارش این ناحیه نیز معمولا از آبان ماه آغاز شده و تا اردیبهشت به تناوب ادامه مى یابد، بیشتر بارش به صورت برف خودنمایی می نماید. فصل یخبندان منطقه در بعضى از نقاط شهریور آغاز شده و تا اواخر اسفندماه ادامه مى یابد. جنگل هاى وسیع بلوط بر زیبایی این منطقه افزوده است.

غذاهای محلی

نان بلوط، آش دِنگو، گَونه، شله ماشکی، کله جوشک یا کلک سوز، آش کارده، تلی رَمَلک، شله لیزکی، تیِوِر، بَرکوشیری، تَلی ناردونه، دمپختک گوشت و کلگ گوشتی از غذاهای سنتی استان هستند که دمپختک گوشت، کلگ گوشتی و شله ماشکی ثبت ملی شده اند.

مردم شناسی

بر پایه سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، این استان جمعیتی معادل 640٬000 دارد. مردم استان غالبا به گویش جنوبی زبان لری صحبت می نمایند. زبان های ترکی قشقایی و فارسی نیز به ویژه در شهرستان گچساران مورد استفاده قرار می گیرد. زبان عربی در شهرستان بویراحمد به چشم می خورد.

هر قومی لباس سنتی مخصوص به خود را دارد که نمایانگر فرهنگ و هویت آن قوم است. استان کهگیلویه و بویراحمد نیز از این قاعده مستثنی نیست.

تیارس یا کلاه نمدی، تنبان و شلوار، شال، سدره-کلیجه-جلیسقه، ارخالق، حله-عبا-جوقه، گیوه-کفش-ارسی و کپنک یا کردکی پوشاک سنتی مردان را تشکیل می دهد.

لباس زنان نیز از دلگ یا ارخالق، جامه زنانه (جومه)، کلاه زنانه، روسری و چارقد، دستمال و جوراب تشکیل شده است.

صنایع دستی و سوغات

صنایع دستی هر استانی علاوه بر اینکه هنر مردمان آن منطقه را نشان می دهد، سبب رونق مالی نیز می گردد که این امر از طریق خرید مسافران و جهانگرد های مختلف از این صنایع به عنوان سوغاتی محقق می گردد. استان کهگیلویه و بویراحمد نیز مانند استان های دیگر دارای صنایع دستی فراوانی است که مهم ترین آن ها انواع گلیم است. گلیم گچمه و گلیم مشته از گلیم های مشهور استان است.

بعلاوه گردو، عسل، انگور و ماهی قزل آلا از خوراکی های ویژه استان است.

تماشای ها

زیبایی های تاریخی و طبیعی در استان کهگیلویه و بویراحمد گنجانده شده است. این استان از پتانسیل های بالقوه برای توسعه گردشگری داخلی کشور محسوب می گردد. در سفر به این دیار زیبا پیشنهاد می گردد از مکان های گردشگری غار ده شیخ سی سخت، پارک جنگلی یاسوج (پارک کوهستان)، پیست اسکی دنا یاسوج، دریاچه کوه گل سی سخت، تنگ گنجه ای یاسوج، آبشار گنج بنار گچساران، آبشار یاسوج، موزه یاسوج (موزه مردم شناسی)، دریاچه سد شاه قاسم (بندشاه قاسم) یاسوج، تنگ مهریان یاسوج، باغ چشمه بلقیس چرام، قلعه تاریخی چرام، قلعه دیشموک، آرامگاه حکیمه خاتون گچساران، آبشار کمردوغ کهگیلویه، نقوش برجسته تنگ سولک بهمئی، آبشار بهرام بیگی در 50 کیلومتری غرب مرکز شهرستان دنا، بافت تاریخی دهدشت، پل دختر و قلعه دختر دهدشت، گنبد لیشتر گچساران و دهکده جهانگردی کریک سی سخت تماشا کنید.

تماشای های شاخص در لیست آثار ملی

از میان این تماشای ها گنبد لیشتر، باغ چشمه بلقیس، قلعه چرام، نقوش برجسته تنگ سولک، بافت تاریخی دهدشت، قلعه دیشموک و آبشار کمر دوغ در لیست آثار ملی به ثبت رسیده اند.

عکس کاور از Shery M