پژوهشنامه سندشناسی اسناد فرش ایران در بازه زمانی قاجاریه - مجله نماشو

ساحت معرفتی سندشناسی چیزی میان علم و دانش است. سندشناسی فارسی هنوز بسیار نوپا است و براساس روش های تجربی، خودآموز شکل گرفته و پیشرفته است. پیشگامان ایرانی سندشناسی فارسی، چون مرحوم جهانگیر قائم مقامی با نگارش و تألیف آثاری چون مقدمه ای بر شناخت اسناد تاریخی، بنیادهای معرفتی سندشناسی را در ایران بنیان گذاشتند. اما مقولاتی چون فراوری متن و محتوا، نگارش آثار تعلیمی و آموزشی، روش شناسی، فلسفه علم، معرفت شناسی و... در حوزه سندشناسی فارسی کمتر مورد توجه قرار گرفته اند.

مقوله ای که سندشناسی فارسی از آن رنج می برد، بحث روش شناسی و مشخص موازین و معیارهای علمی در این حوزه است. به عبارتی سندشناسی فارسی روش تعیین علمی که مورد پذیرش همگان باشد، ندارد و ساحت روش شناسی آن، تجربی و خودآموز است.

این کتاب با عنوان سندشناخت (پژوهشنامه سندشناسی اسناد فرش ایران) حاصل بیش از هفت سال کار پژوهشی مستمر نگارنده در حوزه اسناد موضوعی با تأکید بر اسناد فرش ایران در بازه زمانی قاجاریه است. سندشناخت تجربه زیسته نگارنده در حوزه سندشناسی فارسی است و کوششی صادقانه در جهت روش شناسی، مشخص موازین و معیارهای سندشناسی فارسی، آنالیز ابعاد و زوایای گوناگون اسناد تاریخی چون کاغذشناسی، مُهرشناسی، خط شناسی و خوشنویسی، مرکب شناسی و.... است.

هرچند که تمرکز این اثر صرفاً بر حوزه سندشناختی (فیزیکی) اسناد نبوده و به صورت توأمان به دو مقوله سندشناختی و سندشناسی پرداخته است؛ اما هدف از نگارش این اثر به دست دادن متن آموزشی برای آموزش سندشناسی به نوآموزان این حوزه بوده است که در آن تجربه یک سندپژوه به صورت روش مند سازماندهی، طبقه بندی و ارائه شده است و در این مسیر بنابر گزاره سند بزرگ ترین معلم آدمی است، بسیاری از قواعد و قوانین سندشناسی استخراج و سازماندهی شده است. سندشناخت یک گام به جلو در سندشناسی فارسی است، هرچند که قابل نقد و آنالیز است.

این کتاب در هفت فصل سامان یافته است. در فصل اول کوشش شده کلیات و مقدمات پژوهش شامل تعاریف و مفاهیم، روش تحقیق، لیست اسناد پژوهش و... به درستی تبیین و تعریف گردد. تعاریف مفاهیم بر اساس انواع دایره المعارف ها، دانشنامه های فارسی و انگلیسی، لغت نامه ها و مراجع دهخدا در لغت نامه و... تبیین و تعریف شده اند.

در فصل دوم ساختار و بافتار ظاهری، صوری و شکلی اسناد پژوهش مورد آنالیز قرار گرفته است. در فصل سوم آداب کتابت و سندپردازی در ایران دورۀ اسلامی از شروع تا سقوط قاجاریه به اختصار آنالیز شده و کوشش شده است تا ساختار محیط تحریر و کتابت اسناد، آداب نگارش و تحریر مکتوبات و... با رویکرد قیاسی و مطابقه ای در دوره های مختلف تاریخی با یکدیگر مقایسه و سیر تدریجی و تکوینی آداب کتابت اسناد و مکتوبات از قرن ششم تا قرن سیزدهم قمری آنالیز گردد.

فصل چهارم اختصاص به آنالیز تحریر و کتابت اسناد اعم از قلم، مرکب، کاغذ و خطوط اسنادی دارد. در فصل ششم ساختار بیرونی، صوری و ظاهری در حوزه اسناد شرعی و عرفی آنالیز شده است. در فصل پایانی نیز ابتدا شیوه نامه و روش نامه تصحیح اسناد آمده است؛ سپس بیست نمونه از اسناد پژوهش بر اساس سه قسمت شناسنامه، متن مصحح و صورت اسناد بازنویسی و نونویسی شده است.

کتاب سندشناخت: پژوهش نامه سندشناسی اسناد فرش ایران نوشته مشترک سجاد نوروزی و اکرم زینلی در 365 صفحه، شمارگان 300 نسخه از سوی مجمع ذخایر اسلامی منتشر شد.