آیا نوستالژی می تواند مرهمی برای تنهایی باشد؟ - مجله نماشو

در عکس، من و مادرم روی لبۀ سنگیِ فواره ای گرد و بزرگ در پاریس نشسته ایم. شانه به شانۀ هم داده ایم، دستانمان در هم گره خورده است، و من سرم را به گونۀ مادرم تکیه داده ام. شنبه 31 آگوست 1985 است و 15 ساله هستم. ما در باغ تولری هستیم، دو گردشگر سرخوش در یک ماجراجویی مادر و دخترانه که درست از صبح همان روزی آغاز شد که پرواز نیویورک به فرانسه ای که سوار آن بودیم، به زمین نشست.

حالا که این عکس را تماشا می کنم، نه تنها آن لحظه در ذهنم مجسم می گردد، بلکه بسیاری از اوقات خوش دیگری را که با مادرم گذراندیم در نظرم می آید: اسب سواری در سنترال پارک و مهمانی های پرسروصدا و شلوغی که او هر سال میزبانش بود. آن تصاویر و احساسات همراهشان -سعادت، عشق، احساس امنیت کامل- با گذشت سال ها برای من پررنگ تر شده است. ده سال پس از عکسی که در پاریس گرفتیم، مادرم در اثر سرطان تخمدان درگذشت. نتوانست به جشن عروسی ام بیاید و هرگز فرزندانم را ندید. خاطراتش تنها چیزی است که برایم باقی مانده، خاطراتی که مرا سر ذوق می آورند و یاری ام می نمایند تا سراسر وجودم سرشار از احساس کمال گردد.

بااین حال، عکسمان در پاریس تا مدتی برایم آینۀ دق شده بود. زمانی طولانی آن را لای یکی از آلبوم های عکس جا گذاشته بودم، چون یادآور چیزهایی بود که از دست داده ام. اما وقتی آن عکس ها را به فرزندانم نشان دادم و با آن ها دربارۀ مادربزرگشان صحبت کردم، فهمیدم که یادآوری گذشته سودمند است. یافتن راه هایی برای حفظ ارتباط با گذشته، آرامم می کرد.

باوجوداین، دلبستگی و احساس تعلقی که داشتم پدیدۀ چندان جدیدی نیست -در هومر و انجیل هم اشاره هایی به مفهوم نوستالژی شده است- اما نوستالژی یا حس غربت، در گذشته، یک جور بیماری توصیف می شد. در سال 1688، پزشک سوئیسی، یوهانس هوفر، این اصطلاح را برای توصیف غم و اندوه مداوم و گاه ضربان قلب نامنظم جوانان دور از وطن ابداع کرد. هوفر نوشت بیماری روحی و جسمی آن ها با با صدای زنگولۀ حیوانات که مداوم توی سرشان می پیچد برانگیخته می گردد. بعدها، پزشکان نظامی که به مداوای سربازان سوئیسی می پرداختند که به ویژه در مقابل این بیماری آسیب پذیر بودند، فرضی را مطرح کردند که می گفت حس نوستالژی ناشی از آسیب دیدن پردۀ گوش و بافت مغز آن ها در اثر طنین مداوم زنگولۀ گاوها در کوهستان های آلپ بوده است و احساس غربت آن ها نوعی حسرت برای سرزمین کوهستانی شان بود.

تا مدت ها، نوستالژی به صورت های مختلف به عنوان نوعی اختلال مهاجم و شکلی از افسردگی طبقه بندی می شد، اما امروزه تنها به منزلۀ یک جور تعلق احساسی به گذشته تعریف می گردد. حالا محققان معتقدند که چنین احساسی می تواند سلامتی و شادمانی را در ما بهبود دهد. براساس مقالۀ جدیدی که در نشریۀ ترندز این کاگنیتیو ساینس(Trends in Cognitive Sciences) به انتشار رسیده است، نوستالژی می تواند نیرویی انگیزشی و پویا باشد. کنستانتین سدیکیدس یکی از نویسندگان این مقاله و دانش آموختۀ دکتری در دانشگاه ساوت همپتون انگلستان، در زمرۀ روان شناسانی است که به طور گسترده دربارۀ تاثیرات نوستالژی تحقیق نموده است. به گفتۀ او، خاطرات شیرین می تواند احساس تعلق خاطر و عزت نفس را در ما پدید آورد که موجب خوش بینی، الهام و خلاقیت بیشتر ما می گردد. تحقیقات او همچنین حاکی از دیدگاه متفاوت دیگری نیز هست که به ویژه برای داغ دیدگان اهمیت دارد: نوستالژی ممکن است راه علاج تنهایی این افراد باشد. نوستالژی که امروزه نوعی احساس اجتماعی، مانند همدلی، در نظر گرفته می گردد، می تواند ما را به دیگران نزدیک کند. تصور می گردد که وقتی پیوندی نزدیک با درگذشتگان عزیزمان احساس می کنیم، احتمالاً احساس پیوند مشابهی را با اطرافیان حال حاضرمان نیز برقرار خواهیم کرد.

این حس عمیق تعلق باعث می گردد آدم های خاطره باز به این باور برسند که زندگی معنادارتر است، یافته های سدیکیدس و دیگران نیز نشان می دهد که این مسئله می تواند مرهمی بر درد و اندوه باشد. به گفتۀ دکتر هنری لوئیس گیتس جونیور، استاد هاروارد و سازندۀ برنامۀ در جست وجوی ریشه ها، نوستالژی راهی برای اثبات حیات ابدی عزیزان ما است. گیتس می گوید، وقتی قدرت نوستالژی را درک کنیم، آنگاه به این باور خواهیم رسید که عزیزانمان ما را ترک ننموده اند، بلکه دوباره به آغوشمان بازگشته اند.

البته، ما فقط خاطرات را به ارث نمی بریم، شواهد تازه نشان می دهد که پیشکش کردنِ اشیای جامانده از عزیزانمان، به طریق دیگری موجب می گردد که نوستالژی به بهبودی ما بینجامد. محققان در حال مطالعۀ افرادی هستند که خانواده و دوستان خود را در حادثۀ 11سپتامبر از دست داده اند و تصمیم گرفته اند تا وسایل بازمانده از آن ها را برای یادبود عزیزانشان به موزۀ ملی 11سپتامبر اهدا نمایند. محققان می خواهند دریابند که آیا اهدای یادگارهای گرانقدر -اعم از کارت های شناسایی، پیغام های تلفنی، و حتی کفش قربانیان- به تسهیل حرکت رو به جلوی آن ها یاریی می نماید یا خیر. به گفتۀ برندا کوان، استادیار موسسۀ تکنولوژی سانی که دست اندرکار این پروژه است، این فرضیه تاکنون درست به نظر می آید. او می گوید: اهدای یادگاری های عزیزان از دست رفته برای بسیاری -با آگاهی از اینکه جای آن ها برای همواره امن خواهد بود- باعث می گردد که احساس آرامش و رضایت خاطر پیدا نمایند. ارزش نوستالژیکی که در این اشیا وجود دارد، گواهی بر این است که گذشته ارزش تکریم و تجلیل را دارد.

کتی رمبو که پسرش جیسون در 19 سالگی در اثر سانحۀ رانندگی درگذشت، می گوید که وسایل به جا مانده از پسرش به او یاری می نماید تا خاطرۀ جیسون را زنده نگه دارد. یک سال پس از حادثه، رمبو آغاز کرد به دوختن خرسهای عروسکی از شلوارهای جین و پیراهن های پسرش. وقتی 30 خرس پارچه ای دوخت، از برادر، خواهر، بهترین دوست، مادربزرگ، خاله ها، دایی ها و دایی زاده های جیسون دعوت کرد تا یک روز عصر دور هم جمع شوند و از خاطرات و داستان های جیسون برای هم بگویند. زمانی که مهمان ها می خواستند منزل کتی را ترک نمایند، هرکدام یک خرس عروسکی را انتخاب کردند تا با خود به خانه ببرند. کتی دریافته بود که دوخت ودوز به او فرصت می دهد تا بی وقفه به جیسون فکر کند، و جداشدن از لباس های پسرش به این طریق به او اطمینان می داد که یاد جیسون و عشق به او همواره زنده خواهد ماند. به گفته رمبو: این کار به من یاری کرد که هم خاطرات گذشته را به یاد بیاورم و هم نگاهم به آینده باشد.

آلن پدرسن، مدیر اجرایی موسسه کامپشنیت فرندز، سازمانی که حامی چیزی نزدیک به یک میلیون پدر و مادر، خواهر و برادر و مادربزرگ و پدربزرگ داغدیده در سراسر ایالات متحده است، می گوید: نوستالژی مرهمی است شفابخش. ما قبلاً خیال می کردیم که بهتر است خاطرات درگذشتگان را کنار بگذاریم، چرا که بسیار دردآور بودند. این تفکر قدیمی است. اکنون می گوییم که تا می توانی خاطراتت را مرور کن.

سی سال پس از آن سفر فراموش نشدنی مادر و دختری، به اتفاق همسر و فرزندانم راهی پاریس شدیم. در اولین عصر سفرمان، یکراست به تولری رفتیم و به فواره ای سر زدیم که من و مادرم در کنارش عکس گرفته بودیم. حالا من و دخترم درست همانجا بر لبۀ فواره نشستیم: مادر در سمت چپ و دختر در سمت راست. می توانستیم عین همان عکس را بگیریم، اما شوهر و پسرم را ترغیب کردم که به ما ملحق شوند. لحظه ای که یک رهگذر مهربان از ما عکس گرفت، احساس سرخوشی وجودم را پر کرد. زمانی طعم زندگی کامل را خواهیم چشید که همزیستی حضور و فقدان را پذیرا شویم. حالا عکس جدید خانوادگی مان در کنار قاب عکس قدیمی من و مادرم روی پیانو جا خوش نموده است و من با دیدن هر دو به وجد می آیم.

پی نوشت ها:

این مطلب را آلیسون گیلبرتروزنامه نگار، نویسنده و برنامه سازی که تاکنون سه بار برندۀ جایزۀ اِمی شده است در شمارۀ نوامبر 2016 مجلۀ اُپرا با عنوان Why Looking at a Photo Can Ease Loneliness and Grief نوشته است ودر وب سایت ترجمان با ترجمۀ مرتضی امیرعباسی منتشر نموده است.