خواص دارویی ترخون - مجله نماشو

خواص دارویی ترخون

نویسنده: دکتر محمدحسین صالحی سورمقی، دکترای تخصصی فارماکوگنوزی

نام فارسی: ترخون

نام عملی: Artemisia dracunculus

نام عمومی: Tarragon

نام انگلیسی: Tarragon

نام عربی: طرخون

نام فرانسوی: Estragon

نام آلمانی: Estragon

نام مترادف: Artemisia glauca

نام خانواده: Compositae(کاسنی)

گیاه شناسی

ترخون یا تلخون گیاهی است علفی، پایا و به شکل بوته که ارتفاع آن گاه تا یک متر می رسد. برگ ها باریک و نوک تیز و به رنگ سبز تیره هستند. برگ های قاعده ساقه گیاه دارای سه لوب است که لوب وسط عظیم و دو لوب کناری کوچک می باشند. کاپیتول ها کوچک، سبزرنگ و به صورت مجتمع خوشه هستند. ساقه ها تقریباً نازک و شنماینده می باشند که در اثر شکسته شدن بوی اسانس آنها به مشام می رسد. برگ های گیاه هم معطر بوده و رایحه خاصی دارند. قسمت مورد استفاده ی گیاه برگ و شاخه های جوان و نرم است که هنوز چوبی نشده اند. مزه گیاه تازه کمی تند و سوزاننده می باشد. برای تکثیر و پرورش این گیاه قطعات ریزوم آن را در زیر خاک قرار می دهند که پس از مدتی جوانه هایی از آنها می روید و گیاه تازهی به وجود می آید. بعلاوه، ریزوم گیاه به اطراف توسعه می یابد و باعث ازدیاد و فراوری گیاهان تازه می شود.

در کتاب دکتر زرگری منشأ اصلی گیاه ترخون روسیه و نواحی سیبری ذکر شده است، ولی به دلیل استفاده زیاد از آن، اکنون در بسیاری از نقاط دنیا و از جمله ایران کشت می شود.

ترکیبات مهم:

ترخون یکی از منابع مهم شناخه شده روتین است. هر 100 گرم ترخون خشک حاوی 295 کالری، 8 گرم رطوبت، 23 گرم پروتئین، 7 گرم چربی، 50 گرم مجموع کربوهیدرات ها، 7/5 گرم فیبر، 12 گرم خاکستر، 1/139گرم کلسیم، 313 میلی گرم فسفر، 32 میلی گرم آهن، 347 میلی گرم مهمیم، 62 میلی گرم سدیم، 3 میلی گرم پتاسیم، 1/5 میلی گرم ریبوفلاوین، 9 میلی گرم نیاسین، 81 میلی گرم فیتوسترول و بدون کلسترول می باشد.

ترخون تازه تا 0/3 درصد اسانس دارد که حاوی 60 تا 70 درصد متیل کاویکول (استراگول) و میزانی پارامتوکسی سینامیک آلدهید (ماده ی تلخ آن) است. دیگر ترکیبات اسانس شامل آلفاپی نن، بتاپی نن، کامفن، لیمونن، سیس و ترانس اوسی من، آلفا فلاندرن، لینالول، اسیدبوتیریک، دلتا4 کارن، ژرانیول و اوژنول می باشد.

در سال های اخیر ایزوکومارینی به نام آرتمدینول در گیاه کشف شده است. فلاونوئیدهای مهم آن روتین و کورستین-3 گلوکوگالاکتوزید است که به نظر می رسد اثرات ضدسرطانی و ضد تصلب شرائین قوی این گیاه مربوط به آنها باشد. عصاره ترخون در آزمایش های حیوانی بر روی موش، توانسته اثرات سرطان زایی بنزوپیرون بر روی پوست را مهار کند. بعلاوه، ترخون خاصیت حفاطت در برابر اشعه های خطرناک را نشان داده است.

روتین موجود در ترخون جهت جلوگیری از لخته شدن خون، التهابات، اسپاسم، فشارخون و تصلب شرائین (سفتی جدار رگ ها) مؤثر است. در آمریکا مدت ها از ترخون برای جلوگیری از تصلب شرائین، فشارخون، دیابت و بروز آلرژی استفاده می شد.

دارو شناختی و اثرات مهم:

مهم ترین اثرات درمانی که در منابع مختلف از ترخون گزارش شده عبارتند از: ضدکرم، ضد نفخ، خواب آور، ادرارآور، خنک نماینده، مقوی معده، ضدالتهاب و آماس، مسکن دندان درد، ضدسرطان، قاعده آور و مسهل. بعلاوه، برای درمان در نیش حشرات و خنثی کردن سم آنها و هم برای گاز سگ هار مفید است.

ابن سینا در کتاب قانون راجع به ترخون چنین نوشته است: دارای نیروی مخدر است. رطوبت ها را برمی چیند و خشک می نماید و نوعی سردی دارد که سودمند است. در دهان نگه داشتن آن جهت درمان زخم و جوش درون دهان مفید است. دیرهضم است.

طریق و اندازه مصرف:

ترخون را به صورت سبزی تازه و یا خشک مصرف می نمایند. نوع تازه آن در حد مصرف غذایی و خشک آن در حد 1 تا 2 قاشق غذاخوری تا سه بار در روز، به صورت دم نموده و یا اشکال دیگر بلامانع است.

سمیت و عوارض جانبی:

در حد مصرف معمولی خوراکی عارضه جانبی ندارد. از مصرف زیاد ترخون باید خودداری شود، زیرا حاوی درصد بالایی استراگول است که می تواند عوارضی در پی داشته باشد.

مصرف در دوران بارداری و شیردهی:

در یکی از منابع آمریکایی مصرف این سبزی در زنان حامله منع شده است. در هر صورت، خانم های حامله باید به میزان کم و با احتیاط از ترخون استفاده نمایند. اندازه دقیق میزان (کمی) مصرف مجاز خوراکی تازه ترخون در هیچ منبعی ارائه نشده است.

مهم ترین اثرات گزارش شده:

آلرژی زا، ضد درد، ضدمیکروب، ضد شنمایندگی عروق موئینه، ضدالتهاب، ضدتب، ضداسپاسم، ضدنفخ، ادرارآور، قاعده آور، قارچ کش، خواب آور، مقوی معده، کرم کش، ضدسرطان و اشتها آور.

نکات قابل توجه:

1- ترخون به صورت تازه و خشک جهت طعم و مزه، ادویه جات، ترشی، سالاد، سرکه، سوپ ها، سس ها، به همراه گوشت، ماهی و تخم مرغ در بسیاری از نقاط دنیا استفاده می شود. بعلاوه، در شیرینی پزی، عطرسازی و آب های آرایشی از آن استفاده می شود.

2- اسانس ترخون در اثر خشک شدن گیاه و به مرور زمان کمتر می شود؛ به همین دلیل در برخی نقاط آن را در گلخانه پرورش می دهند تا همواره بتوانند از تازه آن که دارای اسانس بیشتری است، استفاده نمایند. اسانس ترخون بیشتر در کشور فرانسه و به خاطر بو و مزه فراوری و عرضه می شود که از برگ های آن تهیه می شود.

3- ترخون فرانسوی و آلمانی مربوط به گونه Draconculus است که در ایران مصرف دارد. ترخون روسیه مربوط به گونه Draconculoide می باشد. نوع فرانسوی و آلمانی حاوی 0/25 تا 3/1 درصد اسانس و نوع روسی حاوی 0/1 تا 2/1 درصد اسانس است.

منبع: ماهنامه تغذیه - ش 85

/س

منبع: راسخون