همه ماموریت های ممکن رایزن بازرگانی - مجله نماشو

ایران طی سال های گذشته تا به امروز مجموعا 75 رایزن بازرگانی در کشورهای مختلف داشته است. اما درحال حاضر به دلیل بعضی محدودیت های بین المللی که بخشی از آن ناشی از کرونا است تعداد رایزنان ایران به حداقل خود تقلیل یافته است. درحال حاضر ایران تنها دو رایزن بازرگانی در عراق و افغانستان دارد و 6 رایزن دیگر هم آماده اعزام به چین، روسیه، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عمان هستند. از سوی دیگر ایران این مجوز را دارد که همزمان به 60 کشور جهان رایزن بازرگانی اعزام کند، این درحالی است که پیش از این، ایران تنها دارای 20 پُست رایزنی بازرگانی بود.

اهمیت تجارت خارجی در رشد و پیشرفت کشورها مساله ای انکارنشدنی است، به گونه ای که سهم آن در فراوری ناخالص جهان از رقم 5 درصد در سال 1950 به بیش از 20 درصد در سال های اخیر رسیده است. یکی از مهم ترین عوامل توسعه تجارت خارجی در کشورها، وجود اطلاعات بازارهای هدف و شناسایی چگونگی ورود به آنها و تسهیل توافقات دوجانبه است؛ به همین دلیل حضور رایزن های بازرگانی و اقتصادی در سفارتخانه کشورها و نقش تسهیلگری آنان بسیار مهم قلمداد می گردد.

متاسفانه دولت به بهانه کسری بودجه و مسائل اقتصادی، رایزنان اقتصادی و بازرگانی را که در سفارتخانه های کشورهای همسایه درحال خدمت هستند کاهش داده و با این اقدام دولت، عملا این صندلی بسیار مهم و تاثیرگذار در حوزه تجارت خارجی از چارت سفارتخانه های ایران حذف خواهد شد.

در گذشته رایزنان اقتصادی و تجاری معمولا با رابطه معین و به کشورهای هدف اعزام می شدند و غالبا تخصصی در حوزه فعالیت مربوطه نداشته اند. امروز، طی یک برنامه مشترک میان وزارت امورخارجه و وزارت بازرگانی سابق (صنعت، معدن و تجارت فعلی) تعدادی از کارشناسان طی فراخوانی از دستگاه های دولتی کشور به طور عمده اقتصادی و گاهی غیراقتصادی و براساس فرآیندی انتخاب و به کشورهای هدف، اعزام می شوند. نقش رایزن بازرگانی به عنوان نماینده دولت و دید بان تجاری کشور در بازار محل ماموریت، به منظور معرفی شفاف و عادلانه فرصت ها و اطلاع رسانی و ظرفیت های تجاری، فراهم کردن بستر صادرات محصولات ایرانی و تسهیل جذب سرمایه گذاری با کشور هدف به همه تجار و فعالان اقتصادی کشور نقش بی بدیلی است که جایگزینی ندارد بنابراین تقویت مهارت های رایزنان از مهم ترین ضروریات در این حوزه است. متاسفانه کشور ما در این زمینه بسیار ضعیف عمل نموده است و ضروری است که توجه بیشتری به نقش بالقوه این افراد گردد. کار رایزن یا وابسته بازرگانی به مثابه یک کار دیپلماتیک است. یعنی هم باید به امور بازرگانی و هم امور سیاسی وارد باشد. باید اصول مذاکره را بداند. قطعا مذاکره ای که برای شرکت شخصی انجام می گردد، با مذاکره ای که برای کشور انجام می گردد تفاوت دارد. وابسته بازرگانی باید جنبه های مختلف تجارت بین الملل را بداند. در این راستا، بخش خصوصی به عنوان متخصص در حوزه تجاری بین المللی می تواند با استفاده از تجربیات حرفه ای خود در این جهت به وسیله آموزش و کارآموزی عملی، مهارت های رایزنان را تقویت کند.

از سویی دیگر، دیپلمات ها و رایزن ها اول باید کشور خودشان را به خوبی بشناسند یعنی اطلاعاتشان راجع به کشورشان جامع باشد. بدانند که نقاط قوت و ضعف، نیازها و مزیت نسبی کشورشان چه چیزهایی است. دوم، باید کشور هدف، یعنی کشوری را که در آن کار می نمایند بشناسند. از سوی دیگر یک رایزن بازرگانی باید اوضاع بین المللی را بشناسد. بتواند تحلیل داشته باشد که فرایند نفت و گاز چگونه خواهد شد. مثلا یک رایزن بازرگانی ایرانی باید ببیند که رابطه ترکیه با روسیه هنگامی که با یکدیگر در صلح هستند، تا چه حد به نفع ما خواهد بود. صادرات کشاورزی ما به روسیه چه خواهد شد. خطوط نفت چه خواهد شد. بنابراین داشتن دانش و توان تحلیل سیاسی نیز از دیگر ویژگی هایی است که یک رایزن باید داشته باشد.

رایزن ها همچنین در جذب سرمایه گذار خارجی و آمد و رفت هیات های خارجی نقش مهمی ایفا می نمایند و می توانند قطعا موثر واقع شوند. از مزیت های کشور در این خصوص امنیت است که در منطقه بی مثال است. علاوه برخلأ ساختار اقتصادی که باید آن را درست کنیم، دیگری شفاف بودن اقتصادی است که باید شرایط را برای این امر نیز مهیا کنیم. برای جذب سرمایه باید دو مورد دیگر را هم در کنار امنیت داشته باشیم: تبلیغات و اطلاع رسانی. رایزن بازرگانی باید بتواند ارتباطات خوبی را به وجود بیاورد. باید بداند که با چه کسی و در کجا صحبت کند. به چه صورتی صحبت کند، چه چیزی به نفع ما و چه چیزی به ضرر ما در مذاکرات است. طرف مقابل به دنبال چه اهدافی هستند و ما چه اهدافی را دنبال می کنیم.

وظایف و مسوولیت های رایزن بازرگانی

مطالعه و آنالیز بازار کشور محل استقرار از لحاظ جذب کالاها و خدمات قابل صدور ایران ، تهیه فهرست کالاهای قابل عرضه به بازار مزبور و اطلاع رسانی به صادرنمایندگان کالاها و خدمات ایرانی و واردنمایندگان بالقوه کالا و خدمات از ایران و همچنین سازمان های اقتصادی مربوطه، ارائه خدمات مشورتی درباره اقتصاد و بازرگانی ایران به متقاضیان مستقر در بازار هدف، هدایت به سرمایه گذاران خارجی که درصدد سرمایه گذاری در ایران هستند و بالعکس، یاری به برگزاری اجلاس های مشترک و همکاری در انعقاد قراردادهای تجاری و تفاهم نامه های مشترک، ارسال مناقصه های مربوطه برای صادرنمایندگان یا فراورینمایندگان ایرانی در سریع ترین زمان ممکن یاری به معرفی و تبلیغ کالاها و خدمات صادراتی ایران و ارائه نظرات مشورتی در این زمینه به صادرنمایندگان ایرانی، ساده کردن فرآیند مسافرت هیات های اقتصادی یا بازرگانی راهی ایران یا هیات های بازرگانی و اقتصادی که از جمهوری اسلامی ایران به کشور محل فعالیت شعبه یا نمایندگی سازمان اعزام می شوند و ارائه نظر مشورتی درخصوص ترکیب و ویژگی های آنها، یاری به حل وفصل اختلافات تجاری که بین صادرنمایندگان ایرانی و طرف های تجاری آنها در محل فعالیت شعبه با نمایندگی سازمان به وجود می آید، همکاری در برپایی نمایشگاه های اختصاصی یا تخصصی ایران در بازار هدف و یاری به مشارکت شرکت های ایرانی در نمایشگاه های بین المللی در آن بازار جهت معرفی ظرفیت این شرکت ها برای همکاری های مشترک با شرکت های بازار هدف، آنالیز فعالیت های اقتصادی رقبای تجاری ایران در قلمرو فعالیت شعبه و نمایندگی و ارائه نتایج آن به سازمان، آنالیز مسائل کالاهای صادراتی ایران یا نقاط ضعف و قوت آنها به وسیله نظرسنجی های موردی برقراری ارتباط مستقیم بین واردنمایندگان کالا و صادرنمایندگان ایرانی، گردآوری اطلاعات فنی و تخصصی درباره کالاهای جدید عرضه شده به بازار هدف که امکان ساخت آنها در ایران موجود است و ارسال این اطلاعات به سازمان و یاری به ایجاد شورای مشترک بازرگانان ایرانی، اتاق های مشترک یا ایجاد تشکل های دیگری که وجود آنها می تواند به بسط مناسبات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با بازار هدف یاری کند.

کسب اطلاعات دقیق در خصوص فعالیت رایزن های بازرگانی کشورهای دیگر در حوزه استقرار شعبه یا نمایندگی سازمان، گردآوری اطلاعاتی درخصوص سازمان های اقتصادی بازرگانی، تشکل های تجاری، کانال های توزیع کالا، واردنمایندگان، عمده فروشان و کلیه موضوعاتی که آگاهی از آنها می تواند به گسترش تجارت خارجی ایران در محل شعبه یا نمایندگی یاری کند. نهایتا مهم این است رایزنی که انتخاب می گردد از ویژگی های برشمرده شده برخوردار باشد. درخصوص انتخاب رایزن از بخش خصوصی همان طور که گفته شد نکاتی باید درنظر گرفته گردد که این نکات در صورت انتخاب رایزن از دولت نیز باید رعایت گردد. در همه جای جهان رایزن ها را دولت ها معین می نمایند. در یک جا هم ممکن است بخش خصوصی معین کند. مثلا در آلمان بخش رایزنی بازرگانی مربوط به وزارت اقتصاد است و در فرانسه مربوط به وزارت اقتصاد و بازرگانی است. آنچه در صورت انتخاب رایزن از بخش خصوصی حائز اهمیت است این نکته است که افراد فعال در بخش خصوصی با مشغله های شخصی شرکت خویش درگیر هستند و ایفای همزمان این دو وظیفه اگر چه غیر ممکن نیست ولی کار دشواری است و رعایت عدالت در جمع بین هردو وظیفه یعنی شرکت داری شخصی و رایزن بودن پیچیدگی های خاص خود را دارد و ممکن است به نتیجه مطلوب منجر نگردد.

در این خصوص هماهنگی و ارتباط بین بخش خصوصی و دولتی ضعیف است. بنابراین باید این شرایط را بهبود بخشید. باید توجه داشت که این کار زمانبری است و این فرایند برای کشورهای دیگر هم زمان برده است تا به اینجا رسیده اند. کشورهای درجه یک اقتصادی همچون آلمان و ژاپن نیز برای رسیدن به این مقطع زمان صرف نموده اند تا به این درک مشترک رسیده اند.

در خاتمه به عنوان آخرین نکته اعتقاد دارم که در کشور باید سطح تحمل عقاید مخالف را در بدنه دولت و هم بخش خصوصی، بالا برد تا بتوانیم تعاملی سازنده داشته باشیم. چراکه تنها در این حالت می توانیم به گفتمانی سالم برسیم و این مهم می تواند به یک ساختار کارآ منجر گردد و از این طریق می توانیم شاهد رشد کشور باشیم و در سطح بین المللی اعتبار کشور را بالا ببریم.