7 ایراد وارد بر قوانین ثبت اختراعات، ارزیابی اختراعات با مقالات متفاوت است
به گزارش مجله نماشو، به اعتقاد عضو هیات علمی دانشگاه تهران گام ابتکاری، جدید بودن و دارا بودن کاربردهای صنعتی از شاخص های ارزیابی اختراعات است و بر اساس قانون، اختراعات باید از سوی یک فرد با مهارت عادی مورد ارزیابی قرار گیرد و این درحالی است که اکثر ارزیابان از اساتید دانشگاه ها هستند و در دوره های آموزشی به آنها یادآور می شویم که ارزیابی اختراعات با ارزیابی مقالات متفاوت است.
به گزارش خبرنگاران، حقوق انحصاری اعطایی به ثبت کننده اختراع در اکثر کشورها، راهکاری برای جلوگیری یا ممانعت دیگران از ساخت، استفاده و فروش اختراعات به شمار می رود و در ایران قانون آن مربوط به سال 1310 می شود.
هر چند که در این قانون اصلاحاتی صورت گرفت، ولی به گفته محققان ایراداتی بر آن وارد است که به این توضیح می توان گفت:
| ردیف | ایرداتی که به قانون مالکیت فکری وارد است |
| 1 | افرادی که باید اختراعات را احراز کنند، با این مقوله آشنا نیستند |
| 2 | عدم دسترسی ارزیابان به کلیه بانک داده های اختراعات |
| 3 | عدم هزینه کرد ارزیابان برای دسترسی به بانک داده های اختراعات |
| 4 | عدم دسترسی بانک داده های اختراعات رایگان به همه اختراعات |
| 5 | عدم تسلط ارزیابان به اسناد غیر فارسی |
| 6 | ارزیابی اختراعات از سوی اساتید دانشگاه ها |
| 7 | عدم احراز گام ابتکاری برای اختراعات از سوی اساتید |
دکتر زهرا شاکری، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفت وگو با خبرنگاران با بیان اینکه قانون مصوب در مالکیت فکری اختراعات مصوب سال 1386 است که جایگرین قانون مصوب سال 1310 شد، در این باره توضیح داد: در قانون مصوب سال 1310 نظام ثبتی اختراعات، اعلامی و یا ثبت بوده است. در این نظام تنها با اعلام مخترع، اداره ثبت اختراع با بررسی شکلی و کلی اظهارنامه، همین که همان عنوان اختراع سابقه ثبتی نداشته باشد، اقدام به ثبت اختراع می کند.
وی ادامه داد: ولی در قانون مصوب سال 1386 در نظام ثبت اختراعات تحولی ایجاد شد و از نظام اعلامی یا ثبت به نظام تحقیقی یا Examination تغییر یافت. به این معنی که وقتی مخترع، اظهارنامه را پر می کند، اداره مالکیت فکری موظف به پذیرش آن نیست، بلکه از طریق ارزیابان خود اقدام به بررسی اظهارنامه می کند.
شاکری، گام ابتکاری، جدید بودن و دارا بودن کاربردهای صنعتی را از شاخص های ارزیابی اختراعات ذکر کرد و گفت: پاسخ های ارزیابان که معمولا از اعضای هیات علمی دانشگاه ها هستند به اداره مالکیت فکری ارسال می شود و بر اساس آن اقدام به صدور گواهینامه ثبت اختراع می کند.
ایراداتی که به قانون ثبت اختراعات وارد است
این استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه در حال حاضر نظام ثبت اختراعات، اعلامی نیست، خاطر نشان کرد: البته نظام فعلی ثبت اختراعات بدون ایراد نیست و ایراداتی بر آن وارد است، ولی این امر نیز اتفاق افتاده است که دیگر پتنت های ما اعلامی نیست، بلکه بر اساس نظام تحقیقی است و از ارزش بیشتری برخوردار است.
شاکری در مورد ایرادات ناشی از ارزیابی اختراعات گفت: ارزیابی اختراعات در کشور مقوله جدیدی است و افرادی که باید اختراعات را احراز کنند، با این مقوله آشنایی کاملی ندارند.
وی با بیان اینکه بر اساس این قانون، اختراعات باید دارای 3 شاخص گام ابتکاری، جدید بودن و دارا بودن کاربردهای صنعتی باشند، ادامه داد: در مورد جدید بودن، ما هر نوع استفاده کتبی، شفاهی و عملی از اختراع را مانع جدید بودن می دانیم. از این رو ارزیابان باید به بانک داده های اختراعات دسترسی داشته باشند که در بسیاری از موارد این امر اتفاق نمی افتد، ضمن آنکه دسترسی به بسیاری از این پایگاه های داده رایگان نیست. از طرفی هم برخی از ارزیابان یا اطلاعی از این بانک اطلاعات ندارند و یا اگر اطلاع دارند برای دسترسی به این داده ها، پولی هزینه نمی کنند.
شاکری، با بیان اینکه ارزیابان با بانک داده های رایگان مانند گوگل پتنت و مرکز سرچ وایپو ارتباط دارند، یادآور شد: این در حالی است که ممکن است این پایگاه ها حاوی همه مطالب و داده ها نباشد.
وی عدم تسلط ارزیابان به زبان های غیر فارسی را از دیگر موارد مطرح در این زمینه دانست و اضافه کرد: این امر موجب می شود که ارزیابان قادر به استفاده از اسناد غیر فارسی نباشند.
شاکری، گام ابتکاری را از دیگر شاخص های ارزیابی اختراعات نام برد و یادآور شد: قانون اعلام کرده که موضوع اختراع برای یک فرد با مهارت عادی، بدیهی نباشد و این در حالی است که ارزیابی اختراعات در دانشگاه ها از سوی اعضای هیات علمی صورت می گیرد و توانمندی اساتید دانشگاهی بیش از یک فرد با مهارت عادی است. در نتیجه در بسیاری اختراعات اعلام می کنند که گام ابتکاری وجود ندارد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه بر اساس قانون، ارزیابان باید دارای مهارت های عادی باشند، اضافه کرد: بر این اساس فرد ارزیاب باید در حد تکنسین باشد و حداکثر با مدرک لیسانس و یا کارشناسی ارشد باشد و این در حالی است که اکثر ارزیابان اختراعات از میان اساتید دانشگاهی هستند.
وی در عین حال از برگزاری دوره های آموزشی برای اعضای هیات علمی در دانشگاه ها خبر داد و گفت: در این دوره ها به اساتید آموزش می دهند که با دیدگاه یک فرد دارای مهارت عادی اقدام به ارزیابی اختراعات کنند و ارزیابی اختراعات نباید همانند داوری مقالات باشد.
به گفته این محقق، ارزیابی مقاله سلیقه ای و با تکیه بر دانش و تجربه شخصی داور است، ولی ارزیابی اختراعات بر اساس مستندات است و بر اساس اسناد باید اقدام به رد و یا پذیرش اختراعات شود.
ثبت اختراعات در حوزه نرم افزارها
شاکری، ثبت اختراعات حوزه نرم افزارها را یک حوزه پر چالش در دنیا توصیف کرد و در این باره توضیح داد: نرم افزارها بر اساس دو نظام کپی رایت و اختراع حمایت می شوند. اگر نرم افزاری بخواهد تحت حمایت قانونی اختراعات قرار گیرد، باید از سه شرط گام ابتکاری، جدید بودن و دارا بودن کاربردهای صنعتی برخوردار باشند و چون معمولا نرم افزارها این سه ویژگی را ندارند، اظهارنامه های مربوط رد می شوند.
وی ادامه داد: ولی در هر حال نظام حق مولف یا کپی رایت می تواند از نرم افزارها حمایت کنند؛ پتنت هایی که در حوزه نرم افزار صادر می شود، بسیار کم است؛ چون در این حوزه رویکرد، ثبت پتنت نیست، بلکه بیشتر گرایش به سمت اثر ادبی و هنری بودن نرم افزار است؛ چرا که احراز سه شرط اصلی اختراعات بسیار سخت است.
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه برخی از کشورها مانند آمریکا در این زمینه نگاه موسع تری دارند و راحت با اختراعات نرم افزاری برخورد می کنند، اضافه کرد: سایتی مانند آمازون و یا یاهو اختراعات نرم افزاری زیادی دارند، ولی در کشوری مانند ما و بسیاری از کشورهای دیگر برخورد سختگیرانه با اختراعات نرم افزاری وجود دارد و این می تواند از نظر بسیاری از شرکت های دانش بنیان و استارتاپی یک چالش به شمار رود.
وی چالش ثبت نرم افزار را احراز سه شرط اصلی دانست و اظهار کرد: ما برای ثبت اختراع بیشتر تمایل داریم که یک خروجی ملموسی و قابل ساخت و تولید وجود داشته باشد و در مورد نرم افزارها این امر اتفاق نمی افتد. اگر هم بخواهیم الگوریتم ها را ثبت کنند که این امر می تواند جزو استثناها باشد و به عنوان اختراع ثبت نمی شود.
وی به مولفان نرم افزارها پیشنهاد کرد که صاحبان نرم افزار مشاوره های حقوقی را دریافت کنند که آیا به صلاح آن ها هست که به سمت اختراع بروند یا خیر.
بیشترین شکایات
شاکری، بیشترین شکایات در حوزه مالکیت فکری را در زمینه نقض حقوق علائم تجاری و اختراعات دانست و گفت: بعد از آن بیشترین شکایات مربوط به طرح صنعتی و آثار ادبی و هنری است. همچنین حل دعاوی حوزه ادبی و هنری بیشتر در خارج از دادگاه ها صورت می گیرد، چون رسیدگی به چنین شکایاتی بسیار تخصصی است و طرفین داوری سعی می کنند راه های حل و فصل مناسب را انتخاب می کنند.
چاپ کتاب
استاد دانشگاه تهران در مورد سرقت علمی در کتاب، توضیح داد: اگر در کتابی عین عبارات، نمودارها و اشکال فرد دیگری استفاده شده باشد، نقض قانون و قابل رسیدگی است و می توان در دادسرای فرهنگ و رسانه اقامه دعوی کرد، ولی اگر عین عبارات نباشد و از ایده دیگری استفاده شده باشد، سرقت ایده قابل رسیدگی قضایی نیست، مگر آنکه تحت نظام اسرار قرار گیرد.
وی، به کار بردن ایده دیگری و استفاده از آن در تالیف کتاب و مقاله خود را سرقت علمی و نقض اخلاق پژوهشی ذکر کرد که در کمیته های انضباطی دانشگاه ها قابل رسیدگی است.
منبع: خبرگزاری ایسنا