زندگی دوریس لسینگ، نویسنده بزرگ برنده جایزه نوبل
به گزارش مجله نماشو، دوریس لسینگ، نویسنده مشهور انگلیسی در کرمانشاه به جهان آمده است. مادرش پرستار و پدرش افسری از تشکیلات استعماری انگلیس به نام آلفرد کوک تایلور بود که در جنگ جهانی اول یک پایش را از دست داده و از دیدن صحنه های دلخراش جنگ به افسردگی روانی سختی گرفتارشده بود. او برای تغییر آب وهوا و به امید بهبودی بیماری اش خود را به ایران منتقل کرد و به مدیریت بانک شاهی در کرمانشاه منصوب شد.
بانک شاهی و بانک روس، دو بانک خارجی در ایران بودند که در اوج جنبش ملی گرایی همزمان باملی شدن صنایع نفت در سال 1331 شمسی، برچیده شدند.
دوریس لسینگ دو سال و نیم داشت که خانواده اش به انگلیس برگشت؛ باوجود این خاطراتش از ایران بسیار زنده و عمیق است.
تصاویری که او هفتاد سال بعد در زندگی نامه اش از صحنه هایی در کرمانشاه و تهران (در این جاب رادرش متولد شد) ترسیم می نماید، بسیار دقیق و شفاف است و نشان می دهد که او از شروع دارای دقت مشاهده و حافظهٔ استثنایی بوده است.
در حدود سال های 1356 شمسی تنی چند از بانوان فرهنگی ایرانی کوشیدنذد تا با مرمت خانۀ زادگاهش در کرمانشاه، پایگاهی فصلی برای کار نویسندگی خانم لسینگ در ایران تهیه نمایند. این اندیشه مورد حمایت سازمان جلب سیاحان وقت نهاده شد، ولی پی گیری نشد.
خانم لسینگ در خصوص ورود خانواده اش به کرمانشاه در کتاب زیر پوستم می نویسد: بدین ترتیب پدر و مادرم، هر دو هنوز دل خسته از مصائب جنگ به خانهٔ سنگی بزرگی در شهر تجاری و قدیمی کرمانشاه وارد شدند. این شهر در دشت مرتفعی قرارداشت و پیرامونش را کوه های سفید فراگرفته بود. کرمانشاه در جنگ ایران و عراق در سال های دهۀهشتاد، سخت ویران و حتی بخش هایی از آن با خاک یکسان شد. در این جا من در 22 اکتبر 1919 زاده شدم. مادرم بسیار درد کشید، زایمانی گازانبری بود. مدت ها پس از آن هنوز صورتم لکه های بنفش داشت. آیا این تولد سخت بر سرنوشت من رقمی زده است؟ آیادر چگونگی خوی و خصال من نقشی داشته است؟ کسی چه می داند؟
لسینگ در جایی دیگر می نویسد، یک خاطرۀدیگر از خودم، یک استخر شنا؛ پر از آدم های غول پیکر، لخت و بی رنگ، که داد می زدند و شتابزده به من آب سرد می پاشیدند. آن بدن های لخت از پدر و مادرم بود؛ از مادر پر اشتیاق ام که با سر و صدای بلند از آب تنی کردن لذت می برد و از پدرم که خودش را به لبۀ استخر چسبانیده بود؛ چون نمی توانست با تکهٔ کوتاه باقی مانده از رانش شنا کند. دیگران هم بودند. استخر از آدم غل می زد.
بعدها، بارها مادرم از اقامت مان در ایران، به عنوان زیباترین سال های عمرش یاد می کرد و می گفت: درتابستان هر روز بعد از ظهر به شنا می رفتیم و آخرهفته ها مرتب در استخر پارتی داشتیم. چه قدر به من خوش می گذشت. توی این پارتی ها تو خیلی شلوغ و شر بودی. ما تو را می آوردیم توی آب، جیغ می کشیدی. دوباره می بردیم و می نشاندیم کنار استخر. آب استخر خیلی سرد بود. آب برف بود و از کوه می آمد. در جوی های سنگی از کوه سرازیر می شد. هر کس توی آب می پرید بی اختیار جیغ می کشید. باغچه هایاطراف استخر پر از گل های مینا بود. باغبان های ایرانی عالی بودند، همه چیز می کاشتند …هنوز باغچۀگل های رنگارنگ مینا جلوی چشمم و صدای باغبان ایرانی در گوشم است که مرا از چیدن گل ها منع می نماید.
چهارمین خاطره ام از ایران، که نه از گفته های مادرم بلکه از دیده های خودم است، به مسافرت ما ازکرمانشاه به تهران مربوط می گردد. ما از میان کوه ها، ازجاده یی که برای کاروان و اسب و قاطر کشیده بودند، می گذشتیم. آن وقت ها اتومبیل در ایران بسیار کمیاب بود. اتومبیل ما کروکی بود. من از پهلو به بیرون نگاه می کردم. پارچهٔ برزنتی سقف پوش را محکم گرفته بودم و از بالای سنگهای کنار جاده تا کف دره ها را می دیدم که همه اش سنگ بود. یک پرتگاه در حافظه ام اثر عمیقی گذاشته است؛ چون در لبه اش یک دهکده کوچک قرار داشت؛ به کوچکی یکی از اسباب بازی های من. این دره را من امروز هم می توانم باز شناسم چون ترسی عمیق آن را از خاطرم محو نشدنی نموده است. اتومبیل به دشواری و با نالهٔ بسیار روی جادهٔ باریک به دور کوه می پیچید و چرخ هایش روی لبهٔ پرتگاه بود. بعد منحرف شد و گردنه را بست. بزرگترها با زحمت بسیار پیاده شدند؛ چون مادرم باردار و سنگین بود و پدرم می بایستی که پای چوبی سنگین اش را به بیرون بکشد. مرا از روی روکش برزنتی لوله شده، از عقب اتومبیل بیرون آوردند و من در حمایت پاهای پدرم ایستادم، یک بازویم به دوران طبیعی گرم او و بازوی دیگر چوب سخت و از میان دو رانش به پایین نگاه کردم. در این ضمن راننده، که من به خاطر ندارم که بود، اتومبیل را جلوتر برد، یک چرخ آن روی لبهٔ پرتگاه بود. به نظرم رسید که اتومبیل در هوا می رود. همینطور که از عقب به اتومبیل نگاه می کردم، ترس شدیدی سر تا پایم را گرفت که مبادا از لبهٔ پرتگاه به دره بیفتد. درست بالای سرمان عقابی می گشت؛ آن قدر بزرگ که می توانست کودکی را ببرد و پرنده به من نگاه می کرد. پاپا، پاپا، ببین، پرنده. ولی پرنده مرا نبرد و اتومبیل هم به دره نیفتاد؛ چون بعد از آن چیزی که به یاد دارم-اتاق بچه ها در خانه مان در تهران است؛ همان جا که برادرم متولد شد.
دوریس دو سال و نیم داشت که با خانواده اش به انگلیس برگشت. آن ها در 1924 به رودزیا (زیمبابوه کنونی) که مستعمرهٔ انگلیس بود، مهاجرت کردند و درآن جا پدرش به کشت ذرت پرداخت. دوریس را که به گفتهٔ خودش نافرمان و خودرای بود، به دبستان کاتولیک ها و سپس به دبیرستان دخترانه درسالیسبوری (هراره کنونی) فرستادند ولی او در 14 سالگی ترک تحصیل کرد و خود به مطالعهٔ آثار ادبی اروپا و آمریکا در قرن نوزدهم پرداخت. او تنگدست بود و برای گذران زندگی به درآمدی احتیاج داشت. از 1933 به بعد به کارهای گوناگون پرداخت که از جملهٔ آن ها پرستاری بچه، تلفن چی و ماشین نویسی بود. در 1939 با یک افسر تشکیلات استعاری انگلیس ازدواج کرد، ولی این پیوند که حاصل آن دو فرزند بود، بیش از چهارسال دوام نیاورد: سال بعد به همسری مهاجری آلمانی به نام لسینگ درآمد که عضو حزب کمونیست آلمان بود و با گریختن از چنگال نازی ها به سالیسبوری آمده بود. این ازدواج نیز بیش از پنج سال دوام نیاورد ولی دوریس از آن یک پسر، یک اعتقاد کمونیستی و یک نام پرآوازه را با خود به همراه برد، چرا که گ.ا.لسینگ (1781 -1729 ) نام نویسنده و منتقد بزرگ آلمانی بود که به ویژه در تاریخ عصر روشنگری اروپا، مقامی والا دارد. دوریس در این مورد گفته است: نام لسینگ را ازآن جهت نگه داشتم تا شاید برای پیشرفت کار نویسندگی ام شگون بیاورد و البته که شگون آورد!
به هرحال او با یک بچهٔ کوچک در دست و دورمان منتشر نشده در چمدان، در 1949 به انگلیس بازگشت و به علت تنگدستی در محله ای فقیرنشین دراطراف لندن خانه کرد. او از معاشرت با طبقات فقیر بسیار مایه اندوخت و شخصیت بسیاری از آثاربعدی اش را از این جا شناخت. در این سال های بعد از جنگ، اوضاع مالی انگلیس آشفته بود، به ویژه که مستعمرات، یکی پس از دیگری، در مبارزات استقبلال طلبی پیروز می شدند و موجب تزلزل در مبانی اقتصاد استعماری انگلیس می گشتند. دوریس که درمکتب شوهر دومش به افکار کمونیستی پایبند شده بود، در انگلیس به حزب کمونیست پیوست و تا یورش ارتش مشترک کشورهای کمونیستی به آزادی خواستار در مجارستان (1956) در این حزب فعالیت داشت ولی حوادث مجارستان موجب شد که از حزب کمونیست کناره گیری کند. بعدها دربارهٔ این فعالیت های کمونیستی نوشت: شاید بزرگترین دیوانگی من در زندگی ام بود.
دوریس از شروع کودکی اش در آفریقا با تبعیض نژادی تفاهم نداشت. او در اولین رمانش به نام آوازمرغزار که در 1950 منتشر شد، با طرح عشقی ممنوع میان سیاه و سفید، تناقض های وحشتناک سیاست تبعیض نژادی را در آفریقای جنوبی برملا کرد. پس از آن مایکل ریبورن از این داستان فیلمی تهیه کرد و فجایع نژادپرستی بر پردهٔ سینماهای دنیا به تماشای عام درآمد. از این دید می توان خانم لسینگ را، در ردیف اولین مبارزان همدوش با نلسون ماندلا دانست. آواز مرغزار و فیلم پیروز آن برای این نویسنده در بازار ادبیات غرب جای پایی باز کرد تا آن جاکه خانم لسینگ دو سال بعد (1952) با اثر تازه اش این بود سرزمین ارباب پیر به درآمد کافی رسید تا بتواند از راه نویسندگی زندگی کند.
او در آثار اولیه اش به سبک پردازی و شیوا نگاری کمتر توجه داشت و می کوشید تا با ضوابط عقلانی، روانکاوی های دقیق و یادآوری تعهدات اخلاقی، تضادها و ناهنجاری های ناشی از سیاست های تبعیض نژادی و روابط ارباب رعیتی را آشکار سازد. خشونت وجنگ را محکوم می دانست و به توصیف رنج زنان درجامعه های مردسالار می پرداخت. شهرت دنیای او باانتشار دفتر خاطرات طلایی در 1962 شروع شد. ایناثر که به مرور زمان به صورتکتاب دعای فمینیست ها درآمد، اولین راهگشای جنبش مالی زنان در مقیاس دنیای بود و از این لحاظ از پرفروش ترین کتاب ها گشت. جالب این که دوریسلسینگ خود را فمینیست نمی دانست و هنوز هم باآن ها سازگاری ندارد.
شهر چهار دروازه یی اثری است چند جلدی که او در 1969 منتشر کرد. قهرمان این داستان دو هزارصفحه ای، زنی است به نام مارتا کووست کهنویسنده با بیان سرنوشت او، به تجزیه و تحلیل ارتباطات بین خودآگاهی های فردی و وقایع اجتماعی می پردازد. علاوه بر این، این اثر را می توان در ردیف رمان های مفید برای کسب اطلاعات عمومی و هم به گفتهٔ یکی از منتقدان بازدیدی از یک قرن دانست.
نویسنده پس از خاتمه این رمان عظیم، چندی تغییر سبک داد و روشی را آزمود که خودش آن را درون فضای خیال می نامد. او این سبک را در شروع در رمان کوتاهی به نام دستور العمل برای نزول درجهنم و سپس در 1974 در خاطرات یکنجات یافته به کار برد ولی اثر دومی را به مرور زمان، یعنی تا 1982، به پنج جلد توسعه داد و جداگانه منتشر کرد. پس از این سیر و سیاحت ها در تخیلاتف لکی، خانم لسینگ باز به دنیای واقعیت بازگشت وروش داستان سرایی واقع گرای گذشته را در پیش گرفت.
در سال 1983 خانمی به نام جین سامرز رمانی به نام یادداشت های روزانهٔ یک همسایهٔ خوب برای چندین ناشر معتبر فرستاد و خواست که آن را به عنوان اولین اثر یک خانم روزنامه نگار چاپ نمایند. ولی همۀناشران-و از جمله ناشر آثار لسینگ-آن را در کردند. در پی آن خانم لسینگ رازش را گگردد و خاطرنشان کرد که جین سامرز خودش بوده و این تمهید را برای محک زدن به ناشران به کار برده است. جنجالی بزرگ درجراید و محافل ادبی غرب به راه افتاد و سیل انتقاد از همه جا به سوی ناشران سرازیر شد که از درک ارزش هنری عاجزند و تنها براساس شهرت نویسنده آن راچاپ می نمایند. اگرچه ناشر لسینگ در انگلیس از او پوزش خواست و یادداشت های روزانهٔ یک همسایۀخوب را منتشر کرد ولی ناشر آلمانی آن را با عنوان یادداشت های روزانهٔ جین سامرز انتشار داد تا شاید درس عبرتی که خانم لسینگ به ناشران داده بود، به زودی فراموش نگردد. بعدها نویسنده این یادداشت هارا ادامه داد و جلد دوم آن را تحت عنوان اگر آن پیبر می توانست… منتشر کرد. برخلاف این دو جلد که درآن ها اثر کمتری از نقدها اجتماعی دیده می گردد، نویسنده در اثر بعدی خود تروریست خوب در 1985 کوشید تا به ارزش های انسانی و مسائلاجتماعی بیشتر بپردازد. این توجه خاص به مسائلاجتماعی در بچهٔ پنجم8 به گونه ای شایسته تر دیدهمی گردد.
خانم لسینگ که هدف اصلی خود را از نویسندگی تقویت ارزش های انسانی می داند و این ادعا را از شروع، در آثار ضد نژادپرستی خود بارها به اثبات رسانیده است. وی در برابر ستمی نیز که با اشغال افغانستان به وسیلهٔ شوروی سابق به مردم آن سرزمین می رفت، بی تفاوت نماند. او در پاییز 1986 به پاکستان رفت و با پناهندگان افغانی به گفت وگو نشست و تیره روزی های آن ها را در سخنان ما بر باد می رود به گوش دنیایان رساند. در 1988 مجموعهٔ داستان های کوتاه او در دو جلد و در 1991بهای حقیقت از او انتشاریافت. او بین سال های 1980 تا 1992 در ردپای خاطرات کودکی، چهار بار به زیمبابوه سفر کرد و تحولات مشهود در این کشور تازه استقلال یافته را در قهقههٔ آفریقایی گزارش کرد. بخش اول زندگی نامه اش را با عنوان زیر پوستم در 1994 وبخش دوم آن را به نام گردش در سایه در 1997 از چاپ درآورد. زیر پوستم داستان زندگی پرشوریاست که پیوسته با رخ نمودهای گوناگون بر گرد سه موضوع اساسی دور می زند: تضاد موجود در انسان، اشتباه اصولی زیستن و بالاخره تلاش برای کاهش تضادها. زندگی نامهٔ او با استقبال شایانی از سوی منتقدان روبه رو شد. آخرین اثر منتشر شدهٔ او ماجرایمارا و دن بود.
دوریس لسینگ نویسنده یی بسیار پرکار بود. علاوه بر آثار نامبرده، کارهای زیاد دیگری نیز از اوانتشار یافته که مهم ترین آن ها عبارتند از:
یک ازدواج مناسب (1954)، بازگشت به بیگناهی(1956)، عادت عشق (1957)، بازگشت به وطن (1957)، پیشاهنگ توفان (1958)، چهارده شعر (1959)، در جست وجوی انگلیس (1960)، یک مرد ودو زن (1963)، داستان های آفریقایی (1964)، زمستان در تیرماه (1964)، تابستان پیش از تاریکی (1973)، زندان هایی که ما برای زیستن برگزیده ایم (1987)، و باز هم عشق (1996 ).
خانم لسینگ در کار نمایشنامه نویسی هم دست داشت و تاکنون چندین نمایشنامه از او به اجرا درآمده است. او همچنین به دریافت جوایز و افتخاراتی نائلآمده که مهم ترین آن ها عبارتند از:
جایزهٔ ادبی سامرست موام (انگلیس 1954)، جایزهٔ دولت اتریش برای ادبیات راوپایی (وین 1981)، جایزهٔ شکسپیر از هامبورگ (آلمان 1982)، جایزۀ ادبی سازمان انتشارتی اسمیت (انگلیس 1986)، جایزهٔ گرین زان کاوور (ایتالیا 1989)، نشان زن سال (نروژ 1995)، و جایزهٔ بین المللی کاتالون (اسپانیا 1999).
خانم لسینگ از چند دانشگاه نیز دکترای افتخاری دریافت نموده بود.
منبع: مجله گلستانه , بهمن 1379
منبع: یک پزشک