اهتمام حاکمان به رشد علم دلیل پرورش ابن سیناها است، سیاستمداران فعلی علم را تجملی می دانند - مجله نماشو

دکتر محمد صال مصلحیان در گفت وگو با خبرنگاران با اشاره به حضور افرادی مانند خیام، بوزجانی و کاشانی در ایران دلیل درخشش ایران در ریاضیات را بستر اجتماعی-فرهنگی آن دوره تاریخی و اهتمام حاکمان به رشد علم دانست.

صال مصلحیان درباره مقایسه شرایط فعلی با گذشته گفت: ما مسائل بسیاری در مقایسه نسبی با آن موقع داریم و بازگشت به دوران اوج درخشش ایران در علم و ادب بسیار سخت است. لازمه ایجاد دورانی همچون دوران شکوه ریاضیات این است که شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی که چهارچرخ رشد علم را تشکیل می دهند، طبق معیارهای دنیا امروز مطلوب باشد. امامتاسفانه در هرکدام از این حوزه ها با چالش های جدی روبه رو هستیم.

این استاد ریاضی مهم ترین چالش پیش روی علم ریاضیات را اعتقاد نداشتن سیاستمداران به نقش علم دانست و اضافه نمود: مراکز پژوهشی محدودند و جشنواره هایی که در آن ها از محققان علمی تقدیر می گردد، بیشتر جنبه نمایشی دارد. مسئولان به علم و فناوری به عنوان ابزار استراتژیکی که می تواند اسباب آرامش و آسایش مردم را فراهم کند، بها نمی دهند. به عبارت دیگر، مدیران در همه سطوح، به این که علم و فناوری بهترین، مطمئن ترین و سریعترین راه برای توسعه کشور است، اعتقاد واقعی ندارند و به علم صرفا به چشم راه حل جزئی و حاشیه ای و یک ابزار تجملی نگاه می نمایند.

آموزش ریاضی در ایران و تفاوت آن با کشورهای توسعه یافته

وی در پاسخ به سوالی درباره وضعیت آموزش ریاضی در ایران گفت: من سال ها به دبیران در دوره های ضمن خدمت درس داده ام. ما معلمان باانگیزه ای داریم و کتاب های جدید آموزشی هم نسبتا خوب هستند. اما مسئله ای که وجود دارد، این است که احترامی را که باید برای معلمان به عنوان کسانی که نسل آینده را تربیت می نمایند، قائل نیستیم. معلمان جایگاه شایسته و بایسته ای ندارند. هنگامی که یک معلم دغدغه امرار معاش را داشته باشد، طبیعی است که فرصتی برای فکر کردن به توسعه مهارت های خود ندارد. در کشوری مانند ژاپن تفاوت حقوق معلم و وزیر کم است، اما در ایران تفاوت ها فاحش است. افراد جامعه وقتی به شغل معلمی روی می آورند که بدانند در سطح جامعه به آن ها ارج می نهند.

صال مصلحیان ادامه داد: در کنکور سراسری ورود به دانشگاه ها تعداد داوطلبان کنکور تجربی 5 برابر ریاضی است. این یعنی دانش آموزان به سمت رشته های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی گرایش دارند، زیرا در جامعه می بینند که وضعیت پزشکان چقدر از مهندسان و معلمان بهتر است. این درحالی است که جایگاه های زیادی در دانشگاه برای داوطلبان کنکور ریاضی خالی می ماند که نشان دهنده این است که سیاستگذاری های دولتمردان به میزان زیادی در سمت وسو دادن به انتخاب مسیر برای جوانان جامعه می تواند نقش داشته باشد.

عضو فرهنگستان علوم درباره سرنوشت رشته های علوم پایه با وجود تمایل دانش آموزان و دانشجویان به رشته های پولساز یا با بازار کار خوب، گفت: این تقاضای تحصیل در رشته های گروه تجربی ضربه بزرگی به رشته هایی همچون ریاضی خواهد زد، به این معنا که در آینده افرادی می خواهند مدارج بالای رشته ریاضی را کسب نمایند که افرادی بی علاقه و کم توان هستند. در نتیجه ممکن است شخصی دکترای ریاضی داشته باشد، اما سوادش در حد یک کارشناس ریاضی باشد.

این پژوهشگر برجسته، این آسیب را صرفا منحصر به ریاضیات ندانست. وی معتقد است با ادامه این روند در آینده، با کاهش نخبگان در رشته های گروه علوم انسانی و درنتیجه حضور افرادی با توانایی کمتر در پست های مدیریتی کشور روبرو خواهیم شد.

وی با بیان اینکه در دوره های دکتری تخصصی با کاهش داوطلبان خوب روبه رو شده ایم، دلیل این کاهش را وجود چند هزار بیکار در مقطع دکتری بیان کرد و گفت: دانشجویی که الان مدرک فوق لیسانس می گیرد، می داند که برای مدرک دکتری باید چهار یا پنج سال از عمر خود را صرف تحصیل کند و مطمئن نیست که شغلی آبرومند برایش وجود خواهد داشت.

مقایسه آموزش ریاضی در ایران و کشورهای توسعه یافته

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد هم چنین به مقایسه آموزش ریاضی در ایران و کشورهای توسعه یافته پرداخت و گفت: مهم ترین تفاوت آموزش ریاضی و علوم دیگر در ایران با کشورهای توسعه یافته این است که در ایران به دانش آموزان حجم زیادی از اطلاعات داده می گردد و آن ها باید این مطالب آموزشی را حفظ نمایند و در امتحانات با تکیه بر محفوظات، آن را طوطی وار پس دهند. چنین چیزی در کشورهای توسعه یافته وجود ندارد. در این کشورها تا قبل از دانشگاه حجم مطالب کم، ولی با کیفیت است، به این صورت که دانش آموزان یاد می گیرند که خودشان تحقیق نمایند، گزارش بنویسند و از تحقیق خود دفاع نمایند و در برابر دانش آموزان دیگر به نقدها و پرسش ها پاسخ دهند. در کشورهای توسعه یافته سعی می گردد قدرت تجزیه و تحلیل افراد را توسعه دهند و این دانش آموزان تبدیل به انسان هایی شوند که توانایی پرسیدن و به چالش کشیدن داشته باشند و در یک کلام متفکری نقاد باشند.

به گفته این استاد دانشگاه در حال حاضر در کشورهای توسعه یافته به دنبال کسی می گردند که بتواند از کتابخانه یا اینترنت اطلاعات موردنیازش را بیابد نه این که او را به یک دایرةالمعارف تبدیل نمایند. در این کشورها آموزش دانشگاهی هم از آموزش های دانشگاهی در ایران رقیق تر است. در کشورهای پیشرفته این دیدگاه وجود دارد که به دانش آموزان آموزش های عمومی و به دانشجویان آموزش های دقیق و کاربردی دهند و در عوض هنگامی که فرد وارد شرکتی، سازمانی یا کارخانه ای می گردد، بر اساس نیازهای تخصصی آن شرکت، سازمان یا کارخانه، فرد را به طور تخصصی آموزش می دهند. در این کشورها سعی می گردد ذهن افراد درگیر مطالب غیر ضروری نگردد تا طراوت و شادابی آن را حفظ نمایند، درنتیجه برخلاف آنچه در کشور ما اتفاق می افتد به محصلین مهارت های تجزیه و تحلیل را می آموزند تا وقتی وارد حرفه ای شدند، بتوانند مسائل و مسائلی که در کار با آن ها روبه رو می شوند را به درستی به صورت بهینه حل نمایند.

صال مصلحیان با بیان اینکه در کشورهای درحال توسعه یا دنیا سوم مغز دانش آموزان را از محفوظات انباشته می نمایند، گفت: انباشتن ذهن دانشجو یا دانش آموز با محفوظات ممکن است باعث گردد که مغز طراوت ذهنی خود را در میان سالی ازدست بدهد.

نبود شغل متناسب با تخصص افراد یکی از دلایل خروج نخبگان از کشور

صال مصلحیان در ادامه با اشاره به مسئله فرار مغزها یکی از دلایل افزایش خروج افراد بااستعداد و توانمند از کشور را نبود شغل متناسب با تخصص و شأن افراد بیان کرد.

این استاد ریاضی در پاسخ به پرسشی درباره راه حلهای حفظ افراد توانمند و بااستعداد در کشور اظهار داشت: اصلا سوال اصلی این است که چرا باید چنین افرادی در کشور بمانند؟ آیا ما شغل کافی و متناسب با تخصص دانش آموختگانمان داریم؟ آیا به نیازها و آمال آنها توجه می کنیم؟ طی چند ماه گذشته و در اثر کاهش ارزش ریال، حقوق ماهانه یک استادیار دانشگاه که بیش از 22 سال درس خوانده تا دکترا بگیرد، با دستمزد حدود پنج روز کار یک کارگر ساده در کشورهای توسعه یافته برابری می نماید. چطور می توانیم از چنین افرادی کار حرفه ای بخواهیم، درحالی که افرادی را در کشور می بینند که درآمدهای نجومی کنترل نشده دارند.

صال مصلحیان ادامه داد: برای حفظ افراد نخبه در کشور باید به آن ها شغل متناسب با تخصصشان، اجازه رشد در شغل و حقوق متناسب با شغلشان داده گردد همچنین باید از تخصص آن ها در امور اجرایی و تصمیمات مملکت استفاده گردد. حتی اگر حقوق مکفی به آنها داده گردد، ولی از تخصص آن ها استفاده نگردد رضایت قلبی برای فرد ایجاد نخواهد شد. اگر چنین شرایطی برای افراد تحصیل نموده وجود داشته باشد، چرا باید به کشورهای دیگر مهاجرت نمایند؟

این استاد ریاضی در ادامه این گفت وگو درباره وضعیت تحقیق و پژوهش در ریاضیات در حال حاضر گفت: مهم ترین ویژگی ای که یک پژوهشگر باید داشته باشد، فراغ بال است؛ اگر از پژوهشگر فراغ بال و آسایش خاطر را بگیرید و محقق مدام نگران گذران زندگی خود یا چالش های اجتماعی باشد، نمی تواند ذهنش را روی یک مسئله پژوهشی متمرکز کند. به طور کلی سطح تحقیقات تعداد کمی از پژوهشگران ما در ایران هم تراز تحقیقات محققان دنیای است ولی اعضای هیات علمی زیادی وجود دارند که یا پژوهش نمی نمایند یا به دلیل مسائل اقتصادی-اجتماعی نمی توانند استعدادشان را بروز دهند.

تحت فشار قراردادن استادان برای مقاله نویسی

وی درباره اجبار اعضای هیئت علمی به نوشتن مقاله های ISI و تحت فشار قرار دادن استادان برای نوشتن مقاله گفت: الان وقتی افراد عضو هیئت علمی دانشگاه می شوند، یک سال بعد از استخدام از آنهامقاله می خواهند و به آنها می گویند که اگر مقاله ننویسند استخدامشان با مسائل جدی روبرو می گردد. چنین چیزی در کشورهای تراز اول وجود ندارد. در کشورهای توسعه یافته استادان بر اساس توانایی ها یا ویژگی های علمی خوبشان پذیرفته می شوند و به این افراد سه تا پنج سال فرصت داده می گردد تا بتوانند خودشان را در جایگاه جدید پیدا نمایند، تحقیقاتشان را توسعه دهند و بعد از این مدت ارزیابی می شوند.

این استاد ریاضی ادامه داد: من معاون پژوهشی دانشکده ریاضی دانشگاه فردوسی مشهد هستم و می بینم که اعضای هیئت علمی تازه استخدام چه فشار عصبی سنگینی را درخصوص مقاله دادن تحمل می نمایند. پیشنهاد من این است که اولا در انتخاب عضو هیئت علمی در بدو استخدام بر اساس معیارهای علمی دقت کافی گردد تا کاراترین افراد انتخاب شوند، ثانیا به آنها سه سال فرصت داده گردد تا بتوانند انتظارات دانشگاه ها را از نظر تولیدات پژوهشی و فناوری تأمین نمایند.

صال مصلحیان در انتها با بیان اینکه اولین قدم برای بهبود وضعیت علم ریاضیات در ایران این است که دولتمردان به نقش مهم علم و فناوری در توسعه کشور باور داشته باشند، گفت: باید ایمان داشته باشیم بهترین راه توسعه برای کشور پیشرفت علم و فناوری است، اگر به این موضوع اعتقاد داشته باشیم مسائلی مانند مسائل زیست محیطی همچون آلودگی دریای خزر، ریزگردها، فرسایش خاک، کمبود آب با کارهای تحقیقی و پژوهشی و از طریق متخصصان حل می شوند؛ ولی تا وقتی که به علم ارج ننهیم و در تصمیمات کشوری علم و فناوری نقش اول را ایفا نکند، کارهایی که اکنون انجام می گردد در حکم نمایش است.