رمان تاریخی را به قصد پژوهش نخوانید - مجله نماشو

به گزارش ایران، از آنجایی که زندگی این شاعر تبعیدی در هاله ای از ابهام واقع شده است و اطلاعات چندان مستندی درباره اش در دست نیست از این رمان به نام داستانی خیال انگیز یاد می شود. هرچند که این نویسنده روس برای تألیف آن سراغ منابع تاریخی بسیاری رفته و از این طریق برای مخاطبان فرصت آشنایی با اوضاع سیاسی و اجتماعی دوره رودکی را فراهم نموده است. البته این نخستین ترجمه گلکار از نوشته های ولوس نیست؛ پیش تر هم رمانی با یک طوطی را از این نویسنده در اختیار علاقه مندان ادبیات معاصر قرار داده است. این مترجم ادبیات روسی و استاد دانشگاه بازگشت به پنج رود را امکان مناسبی برای آن می داند که بخشی از تاریخ سرزمین مان و از سویی یکی از شعرای بزرگ مان را از نگاه نویسنده ای خارجی ببینیم.

با توجه به اینکه بازگشت به پنج رود آمیزه ای از خیال نویسنده و منابع تاریخی است مخاطب چطور قادر به تشخیص مرز میان این دو خواهد بود؟

سؤال دشواری است آنقدرکه بعید می دانم خود نویسنده هم بتواند پاسخ روشنی به آن بدهد. هرچند که خیالی بودن بخشی از قسمت ها کاملاً معین است، بویژه برای مخاطبانی که پیش تر نکاتی درباره زندگی رودکی یا زمانه او خوانده اند، اما درباره خواننده عادی بعید می دانم که حتی در این حد هم قادر به تفکیک مرز بین اینها در رمان باشد.

چطور می شود که حتی خود نویسنده هم قادر به تفکیک مرز میان این دو نیست؟

ولوس برای نوشتن کتابش از منابع تاریخی استفاده نموده است، ولی خود را مقید و پایبند به رعایت همه نکات تاریخی و واقعی ندانسته و هر جا لازم دیده چیزی از تخیل خود هم به آنها افزوده یا تغییری در آنها داده است. طی ترجمه کتاب، گاهی ناچار به پرس وجو از خود نویسنده می شدم تا بدانم فلان بخش یا فلان ماجرای کتاب را از منبع معینی نقل نموده است یا نه، که البته خود ولوس هم اغلب به خاطر نداشت و نتوانست یاری چندانی کند. به همین علت تأکید داشتم که روی جلد هم قید شود که این رمان، داستان خیال انگیز زندگی رودکی است. مثلاً در این رمان، درباره خانواده رودکی هم مطالبی آمده اما ما حتی نمی دانیم آن طور که در داستان آمده او برادر یا عمویی داشته یا نه. اینجا بحث مقدار سندیت داشتن منابع تاریخی موجود درباره زندگی رودکی در میان است، هنوز درباره اغلب اینها دچار تردید هستیم. حتی وقتی هم می دانیم ماجرایی درست بر اساس منابع نقل شده، باز معین نیست ماجرا حقیقت داشته یا نه! مثال بارزش حکایت مشهوری است که امیرنصر سامانی از بخارا روانه هرات می شود و آنقدر آنجا می ماند که خاتمه رودکی ناگزیر با قصیده مشهور بوی جوی مولیان آید همی او را وادار به بازگشت می نماید. با اینکه ماجرای مذکور در منابع مختلف هم آمده بر سر واقعی بودن آن تردید بسیار است.

پس این تأکیدتان برآمده از ابهامی است که در منابع تاریخی مرتبط با زندگی رودکی داریم!

تا مقدار ای بله. ما نمی دانیم کدام یک از آن منابع اندک واقعی و کدام برآمده از داستان ها و افسانه ها هستند. هرچند که فراموش نکنیم در آثار داستانی، حتی آن هایی که همانند این کتاب در حیطه رمان های تاریخی قرار می گیرند، با تخیل خود نویسنده هم روبه رو هستیم. بنابراین بهتر است علاقه مندان از همان ابتدا بدانند که بازگشت به پنج رود را باید با نگاه اثری ادبی بخوانند و به قصد پژوهش و کسب اطلاعات مستند تاریخی سراغ آن نروند.

اما چرا در بخشی از مقدمه آمده که این رمان برای علاقه مندان به کسب اطلاعات درباره شرق و از سویی دوره تاریخی مذکور نکاتی قابل توجه دارد؟

مطالعه بازگشت به پنج رود، مانند هر رمان تاریخی یا حتی اجتماعی دیگری، به خواننده از جهت درک شرایط اجتماعی و تاریخی دوره موردنظر یاری می نماید. به عقیده من این کارکرد اصلی ادبیات است، گاهی اوقات می توان با مطالعه همین آثار غیر مستند به دید تاریخی بهتری دست یافت. بگذارید در این رابطه به نمونه ای دیگر اشاره کنم؛ پیش تر کتابی از ادوارد رادزینسکی با نام استالین ترجمه نموده ام. این کتاب بر اساس مدارک و اسناد نوشته شده است، ولی شخصاً اعتقاد دارم ارزش اصلی کتاب که مرا به ترجمه آن تشویق کرد، نه آن نکات مستند، بلکه روایت رمان گونه نویسنده از زندگی اجتماعی و سیاسی دوره شوروی است که خواننده را بسیار بهتر از کتاب های علمی و تاریخی با واقعیات آن دوره آشنا می نماید. به نظر من، حتی رمان های تاریخی برآمده از واقعیت را هم باید همانند یک داستان خواند و در آنها نباید پیوسته در پی کشف و تحقیق بود. گاهی دریافت مخاطب از تلفیق خیال و واقعیتی که نویسنده پیش روی او گذاشته حتی واقعی تر از واقعیتی است که در کتاب های مستند آمده. این به عقیده من جادوی ادبیات است که البته فقط به این مورد ختم نمی شود.

ا توجه به مباحثی که درباره مقدار واقعی یا خیالی بودن کتاب مطرح شد، آندری ولوس اصلاً چرا زندگی این شاعر فارسی زبان را محور خلق رمان خود قرار داده؟

ولوس نویسنده ای روس اما متولد تاجیکستان است؛ این طور نیست که گمان کنیم ایرانی یا تاجیک بوده که سراغ این شاعر رفته است. هرچند که کودکی اش در تاجیکستان سپری شده و به هرحال با فرهنگ کشورهای این منطقه و بویژه زادگاه خود آشنا است. تاجیک ها ارزش و اهمیت بسیاری برای رودکی قائل هستند، شاید بتوان گفت مشابه مقامی را که ما برای فردوسی قائل هستیم برای رودکی قائلند. بنابراین عجیب نیست که او هم علاقه مند رودکی شده باشد، به هر حال کودکی اش در فرهنگ تاجیک ها سپری شده و با شنیده های بسیار درباره این شاعر فارسی زبان بزرگ شده است. البته زندگی رودکی تنها موضوعی نیست که ولوس با نگاه به آن بازگشت به پنج رود را نوشته. در کنار موضوع اصلی رمان، خواننده با مضامین بسیاری در این کتاب روبه رو می شود که نویسنده در پی در میان گذاشتن آنها با مخاطبان بوده است. با چنین نگاهی و از سویی با علاقه ای که تحت تأثیر فرهنگ تاجیکستان در ولوس شکل گرفته حتماً برترین گزینه را رودکی دیده است.

فارغ از مقدار منطبق بودن اطلاعات در دسترس درباره رودکی و زندگی اش با واقعیت، ولوس تا چه مقدار برای تألیف این کتاب سراغ منابع تاریخی رفته؟

مطالعه بسیاری داشته و از منابع متعددی هم بهره گرفته است. در ترجمه فارسی این کتاب به مواردی که ولوس مستقیم از آنها بهره برده، اشاره نموده ام. به رغم خیالی بودن بخشی از رمان، همان طور که در ابتدا هم اشاره شد بسیاری از شخصیت ها و وقایع هم برخاسته از منابع تاریخی هستند. بعضی منابعی که نویسنده در تألیف این کتاب از آنها بهره گرفته و در خاطرم مانده آثار مشهوری همانند سیاست نامه خواجه نظا م الملک، تاریخ بخارا نَرشَخی و نصیحةالملوک امام محمد غزالی هستند.

داستانی که ولوس پیش روی مخاطبان گذاشته آن چنان حال و هوایی ایرانی دارد که اگر نام نویسنده از طرح جلد حذف شود به فکر خواننده حتی شاید خطور نکند که بازگشت به پنج رود، اثر نویسنده ای خارجی است. این مسأله نشأت گرفته از علاقه مندی هایی است که نسبت به ایران بزرگ از کودکی در او شکل گرفته؟

بله این تسلط برخاسته از علاقه مندی بسیاری است که در کودکی نسبت به تاجیکستان به نام بخشی از ایران فرهنگی یا تاریخی بزرگ در او شکل گرفته. تأثیر این توجه در دیگر نوشته های ولوس هم دیده می شود. مثلاً او کتابی به نام خرم آباد دارد که پیش تر به قلم آقای شهرام همت زاده به فارسی ترجمه شده است و البته منظورش از خرم آباد شهر دوشنبه، مرکز تاجیکستان، است. در دیگر نوشته های او هم می توان تأثیر دلبستگی اش را به مشرق زمین به نام سرزمینی زیبا دید که گاهی حتی در تقابل با روسیه، کشور خودش قرار می گیرد.

روبروه مخاطب روس با فضای ایرانی و شرقی روایت شده در آثار ولوس چگونه است؟

درباره خوانندگان دیگر کشورها اطلاع دقیقی ندارم اما درباره روس ها آن همه استقبال تعجب آور بود. کتاب های ولوس، بویژه همین رمان بازگشت به پنج رود آنقدر شرقی است که برای روس ها فضایی متفاوت و ناآشنا به شمار می آیند. این قرابت در زبان اثر هم به چشم می خورد. نویسنده در کتاب به کرات از واژه های فارسی و تاجیکی استفاده نموده، آنقدر که در چاپ اول کتاب ناچار شد در انتهای رمان واژه نامه ای ارائه دهد و در چاپ های بعدی هم معنی این لغات به صورت پانویس در کتاب درج شد، اما حتی این مسأله هم سبب دوری خوانندگان از کتاب نشد. پس از زمان کمی از انتشار بازگشت به پنج رود نه تنها این کتاب با استقبال زیادی روبه رو شد بلکه جوایز معتبری ازجمله بوکر روسی را هم از آن خود کرد.

در داستان این رمان برای مخاطب روس تنها بحث تاجیکستان مطرح است یا ایران بزرگ تاریخی؟

به گمانم بهتر است بگوییم بحث ایران بزرگ تاریخی است. بخارا و سمرقند و به طورکل ماوراءالنهر را در آن موقع نمی توان بیرون از ایران متصور شد. ضمن آنکه طبق مرزبندی های فعلی همین بخارا و سمرقند هم در ازبکستان هستند و نه تاجیکستان و تعبیری که شما به کار بردید اصولی تر به نظر می رسد.

علت اصرار نویسنده به استفاده از واژه های فارسی و تاجیکی در تألیف این رمان چیست؟ آن هم در شرایطی که حتی ناچار به استفاده از پانویس برای مخاطب شده!

مهم ترین علت آن کوشش برای ساخت فضایی شرقی در برابر خواننده است. بخشی از چرایی این مسأله را هم باید در حساسیت بسیاری جست و جو کرد که ولوس نسبت به زبان نوشته های خود دارد. او در هر نوشته اش به گونه ای از زبان و ظرفیت های آن بهره می گیرد که گویی زبانی تازه خلق می نماید.

این ویژگی خاص استفاده ولوس از ترکیب چند زبان را چطور در ترجمه اثر حفظ کردید که روح آن حفظ شود؟

همان طور که اشاره کردید خواننده روس در روبروه با این رمان با حجم انبوهی از کلمات بیگانه روبه رو می شود. بازگشت به پنج رود اگر به هر زبان دیگری هم ترجمه شود مسئله ای رخ نمی دهد چراکه به راحتی می توان آن واژه های فارسی و تاجیک را به همان شکل در متن ترجمه به کار برد. اما وقتی بحث ترجمه به یکی از این دو زبان، بویژه فارسی، در میان باشد کار قدری سخت می شود. در ترجمه اثر به فارسی، ما با کلماتی روبه رو خواهیم شد که برای خودمان عادی هستند. همین عادی بودن کلماتی که در متن اصلی غریب و کم کاربرد هستند، سبب می شود سبک رمان و تشخص زبانی آن از بین برود. این مسأله یکی از دلمشغولی های جدی ام در ترجمه بازگشت به پنج رود بود که درباره آن حتی با نویسنده هم مشورت کردم و درنهایت تصمیم گرفتم برای حفظ آن تشخص زبانی، بعضی از واژه های قدیمی و منسوخ را به جای شماری از واژه های عادی متن به کار ببرم و برای نمونه به جای سفره و کمربند و چکمه از دستارخوان و میان بند و موزه استفاده کردم تا از این طریق سبک متن را به ترجمه فارسی هم منتقل کنم.

تعاملی که با نویسنده داشتید از این بابت هم کارگشا بود؟

راستش یاری چندانی به کاهش این دشواری ها نکرد اما به هرحال دلگرم نماینده بود. وقتی راهکارم برای استفاده از کلمات منسوخ شده فارسی را مطرح کردم با استقبال او روبه رو شدم. به هرحال، وقتی اثری با حق امتیاز منتشر می شود و نویسنده در جریان ترجمه اثرش قرار می گیرد، همین به مترجم یاری بسیاری خواهد نمود و شاهد شکل گیری رابطه ای حرفه ای با نویسنده هم خواهیم شد.

از منظر بحث خدشه دار نشدن وجه بین المللی نشرمان؟

بله، این هم بسیار مهم است و من این را مدیون ناشر اثر هستم که حقوق کتاب را مطابق عرف بین المللی آن پذیرفت. این مسأله تأثیر بسزایی در حفظ اعتبار مترجم و به شکل کلی، نشرمان در تعاملات دنیای دارد.

در شرایطی که هنوز به کنوانسیون برن نپیوسته ایم هم چنین کوشش هایی سودمند است؟

ما نمی توانیم در زمینی بازی کنیم که هنوز قواعد آن را نپذیرفته ایم. حداقل تا وقتی که هنوز به این معاهده نپیوسته ایم ناشران به شکل شخصی می توانند متعهد بودن خود را نشان دهند. ناشر و نویسنده خارجی هم وقتی می بینند به رغم فقدان اجبار قانونی برای جلب نظرشان کوشش می کنیم اغلب همکاری می نمایند و گاهی حتی به خواست خود می پذیرند که پولی دریافت ننمایند.

با تیراژ کتاب های ما البته دریافت پول چندان هم معقول نیست!

بله، خیلی از اوقات اگر بخواهیم بنابر قیمت و تیراژ خودمان مبلغ موردنظر را به دلار تبدیل کنیم رقم آنقدر خنده دار می شود که ارزش انجام عملیات بانکی را هم ندارد. بعضی از آنان وقتی با رفتار و اخلاق حرفه ای ناشر یا مترجم ایرانی روبرو می شوند، تأکید می نمایند همین که به آنان خبر داده ایم کافی است. البته بخشی از واکنش آنان به ملیت و حتی اینکه چقدر از شرایط نشر در کشورمان باخبر باشند هم بستگی دارد. عده ای هم قبول نمی نمایند چراکه این تعامل را از نظر حقوقی بی فایده می دانند. هرچند که درنهایت وقتی با ناشر یا نویسنده ای روبه رو می شوند که به رغم فقدان اجبار قانونی به وظیفه خود عمل نموده و سراغ آنان رفته استقبال می نمایند.

بازگردیم به آثار ولوس، این دومین ترجمه تان از نوشته های او است؟

بله، هرچند که کتاب اول تقریباً از هیچ حیث شباهتی به بازگشت به پنج رود ندارد. در آن کتاب که نامش رمانی با یک طوطی است، با داستانی در روزگار معاصر روبه رو هستیم. در آن برخلاف بازگشت به پنج رود خبری از تاریخ و وقایع تاریخی نیست. در آن استفاده زیادی از زبان مخفی خلافکاران و گانگسترهای روس شده و زبانی به کلی متفاوت با زبان بازگشت به پنج رود پدید آمده است.

از دشواری ترجمه آثار ولوس گفتید که بخشی برخاسته از حساسیت های او در به کارگیری زبان است؛ در خاطرم هست که خانم فرزانه طاهری هم در ترجمه رمان پطرزبورگ آندری بیه لی از مسائل بسیار در روبروه با زبان این اثر در ترجمه گفته بود. توجه خاص به زبان اثر خاص نوشته های امروز روسیه است یا این دو مورد استثنا هستند؟

اتفاقی است و نمی توان این دو نمونه را برای کلیت ادبیات داستانی روسیه قائل شد. در برابر این دو نویسنده، نویسندگان بسیاری هم هستند که تمایل به ساده نویسی دارند. ضمن اینکه سخت بودن زبان بازگشت به پنج رود متفاوت از رمانی است که خانم طاهری ترجمه نموده است. در نوشته بیه لی با بازی های زبانی روبه رو هستیم. ترجمه رمانی همانند پطرزبورگ بسیار دشوارتر است، این قبیل آثار گاهی حتی ترجمه پذیر هم نیستند. ولوس با همه دشواری هایی که زبان آثارش پیش روی مترجم می گذارد اما در مقایسه با بیه لی قدری آسان تر می نویسد و صرفاً دقت و وسواس بسیاری در انتخاب کلمات به خرج می دهد. گاهی این کلمات آنقدر کم کاربرد و دور از فکر هستند که شاید حتی خواننده روس هم ناچار شود به فرهنگ لغت رجوع کند. من با آنکه حدود 20 سال است که کار ترجمه انجام می دهم اما در ترجمه این کتاب گاهی با جملاتی روبه رو می شدم که حتی یکی از کلمات شان هم به گوشم نخورده بود و طبیعتاً در بسیاری از مواقع یافتن معادل های مناسب آنها در فارسی سخت بود. مواردی ازاین دست کار ترجمه را سخت می نماید اما بی راهکار هم نیست. کتابی که خانم طاهری از بیه لی ترجمه نموده اند در مواردی حتی راهکار هم ندارد و ترجمه اش بی شک کار فوق العاده سختی است.

حساسیتی که ولوس نسبت به ساختار زبان آثار خود و پرهیز از تکرار دارد در مضمون رمان های او هم دیده می شود؟ اصلاً ویژگی مشترکی گذشته از این حساسیت در نوشته های او دیده می شود؟ به نام نمونه در این رمان با تصاویری روبه رو هستیم که اغلب از زبان رودکی که پیرمردی نابیناست ارائه می شود. این تصویری نوشتن به دیگر آثارش هم قابل تعمیم است؟

تا به امروز توجهم به این نکته که در این کتاب با داستانی تصویری روبه رو هستیم یا نه جلب نشده بود. اما توجه به شعر را می توان ویژگی مشترک اغلب نوشته های او دانست که رد پایی از آن در اغلب کتاب های او دیده می شود. دربازگشت به پنج رود البته بحث از ردپا گذشته و خود شخصیت اصلی شاعری مشهور است. کارکرد اجتماعی شعر و ضرورت حضور آن در زندگی امروزمان یکی دیگر از دغدغه های ولوس است که در عمده نوشته های او مشهود است. اینکه شاعران چطور شعر می گویند، اینکه عده ای با کوشش بسیار شعری ماندگار خلق می نمایند و بعضی هم با استعداد خدادادی شان با صرف کمترین زحمت همین کار را انجام می دهند. او به مسأله واحد بودن اصول اخلاقی در میان ملت های مختلف هم در خلال نوشته های خود می پردازد؛ اینکه اساس آموزه های اخلاقی اغلب سرزمین ها یکسانند.

با توجه به جغرافیای خاصی که در آن متولدشده و کشوری که ساکن آن هست چقدر به مسائل سیاسی و اجتماعی روز توجه دارد؟

بااینکه ماجراهای این رمان متعلق به یک هزار سال قبل است اما قابلیت تعمیم به روزگار خودمان را هم دارد. انگار که نویسنده خواستار جلب نظر مخاطبان به این نکته بوده که تاریخ همیشه تکرار می شود. بسیاری از اتفاقاتی که در خلال رمان می خوانید انگار در زمان ما موضوعیت بیشتری دارد و اصولاً ولوس شرایط و فضایی تاریخی را انتخاب نموده تا به وسیله آن، دغدغه های امروز خود را بیان سازد.

ودتان چطور شد به ترجمه نوشته های ولوس علاقه مند شدید؟

علاقه مندی ام به ترجمه آثار ولوس به ملاقات و آشنایی نزدیکم با او طی برپایی یکی از دوره های نمایشگاه کتاب تهران بازمی شود. او همراه با هیأتی از روسیه به ایران سفر کرد که برای شرکت در جلسه ای هم او را به دانشگاه تربیت مدرس دعوت کردیم. البته قبل از این ملاقات می دانستم که نویسنده شاخصی است و جوایز متعددی هم برده. ابتدا کتاب بازگشت به پنج رود را خواندم اما ترجمه اش را به چند علت به تعویق انداختم و تصمیم گرفتم از رمان دیگرش، کتابرمانی با یک طوطی، آغاز کنم. اتفاقاً خودش هم تعجب کرد و گفت که انتظار داشته در ایران با ترجمه بازگشت به پنج رود شناخته شود. ضمن آنکه بحث ضرورت رعایت حق امتیاز هم در میان بود. خوشبختانه هر دو ناشری که کتاب های ولوس را با همراهی آنها منتشر نموده ام به این مسأله متعهد مانده اند.

قدری هم از صندلی این نویسنده در میان نویسندگان امروز روسیه بگویید.

ولوس از آن دست نویسندگان علاقه مند به جنجال های رسانه ای و گفت و گوهای مداوم نیست و حتی علاقه زیادی به حضور در محافل ادبی ندارد که دائم در چشم باشد. نسبتاً نویسنده گوشه گیری است و از همین رو در مقایسه با نویسندگانی که فعالیت اجتماعی بیشتری دارند شاید معروفیت کمتری داشته باشد. ضمن اینکه به دلایلی که اشاره شد قدری هم کم کار است. ولی در میان منتقدان و خوانندگان حرفه ای ازجمله نویسندگان جدی به شمار می آید که بی تعارف هرکتاب تازه اش اتفاقی در ادبیات روسیه محسوب می شود. شاید در زمره پنج نویسنده نخست روسیه نباشد اما بی شک نویسنده مهمی است.

در میان شاعران فارسی زبان رودکی همانند حافظ و مولانا شانس دنیای شدن نیافته، توجه ویژه ای که ولوس در این رمان به زندگی رودکی نشان داده می تواند سبب کنجکاوی مخاطبان غربی شده و حتی به مطالعه درباره او و مشهور شدنش بینجامد؟

به نظر من که دور از تصور نیست اما تحقق آن نیازمند قدری توجه و سرمایه گذاری از سوی دولت خودمان هم هست. بازگشت به پنج رود به بعضی زبان ها ازجمله ارمنی و تاجیکی ترجمه شده اما درباره ترجمه اش به انگلیسی اطلاعی ندارم. در صورت همراهی مسئولان خودمان برای یاری به ترجمه این قبیل رمان ها به زبان های دیگر می توان به شناساندن ادبای ایرانی به دنیایان یاری کرد.

در آخر بگویید این روزها چه می کنید، شاهد ترجمه کتاب تازه ای از شما خواهیم بود؟

اتفاقاً همین هفته قبل ترجمه تازه ام در نشر هرمس منتشر شد. نمایشنامه سیزدهمین رئیس نوشته آزات آبدولین نویسنده ای از باشقیرستان که یکی از جمهوری های فدراسیون روسیه است. این کتاب در اواخر دهه 1970 در شوروی خیلی مورد توجه نهاده شد. برای مذاکره درباره خرید حق امتیاز کتاب ناچار به پیدا کردن خود نویسنده شدم که کار سختی بود؛ 90 سالی دارد و در هیچ کدام از شبکه های اجتماعی عضو نیست و... هنگامی که خاتمه پیدایش کردم، فوق العاده تعجب کرد که چطور مترجمی از ایران در پی او رفته، آن هم وقتی نزدیک 50 سال از انتشار کتابش گذشته است. ولی به هرحال به نظرم می رسد ماجرای کتابش هنوز هم برای ما هم جذابیت دارد.

درباره شرایط امروز ادبیات، آیندگان قضاوت می نمایند

این مترجم و استاد دانشگاه با توجه به اطلاعاتی که از شرایط فعلی داستان و رمان روسیه دارد، در این باره که باز هم می توان شاهد گذر جریان اصلی ادبیات دنیا از این سرزمین بود یا نه، می گوید:

به آن مفهومی که در سؤال مطرح شده نه تنها درباره ادبیات روسیه، بلکه بعید می دانم درباره ادبیات هیچ کشور دیگری رخ بدهد. ادبیات روسیه بعد از فروپاشی شوروی قدری افت پیدانموده، شبیه شرایطی که ادبیات همه کشورها در مقایسه با قرن نوزدهم و نیمه نخست قرن بیستم با آن روبه رو شده . شرایط دنیای ادبیات به گونه ای شده که همه تقریباً در یک سطح هستند. البته بعید نیست با توجه به پیشینه داستان نویسی در روسیه بازهم شاهد خلق شاهکارهای دنیای باشیم. هم اکنون برای قضاوت زود است، این را آیندگان می توانند پاسخ دهند، اینکه چه آثاری حتی با گذر زمان فراموش نمی شوند و صدسال دیگر هم جزو کتاب های خواندنی هستند. مسأله ای که درباره ادبیات داستانی خودمان هم صادق است. همین حالا ما هم آثار ارزشمند ادبی در سطح دنیای کم نداریم منتها سنگینی سایه سیاست و تحریم ها سبب حذف تعاملات ادبی شده است. بحث ارزش آثار ادبی مان در میان نیست؛ مشکل ادبیات امروزمان نحوه عرضه آثار است نه سطح کیفی آنها. در همین کشور روسیه، مردم هیچ آشنایی با ادبیات امروز ما ندارند، آن هراز چندی هم که آثاری از کشور ما به روسی ترجمه شده اند کتاب های درخور توجهی نبوده اند که بتوان آنها را مصداقی از داستان نویسی امروزمان دانست.